Διαχείριση νερού και ιδιωτικοποίηση
Πριν λίγες εβδομάδες συντελέστηκε μια σημαντική αλλαγή στο τοπίο της Διαχείρισης των Υδατικών πόρων της χώρας μας.
Με διαδικασίες «εξπρές» και με την ψήφιση του Νόμου 5037/23, η Διαχείριση Υδάτων (ΔΥ) καθώς και των Αστικών Αποβλήτων αποσπάστηκαν από το Υπουργείο Ενέργειας και Περιβάλλοντος (ΥΠΕΝ) και τέθηκαν υπό την εποπτεία της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ) που είχε δημιουργηθεί το 1999 με την «απελευθέρωση» της αγοράς Ενέργειας.
Πλέον η ΡΑΕ μετονομάστηκε ΡΑΑΕΥ.
Η κυβερνητική αυτή απόφαση αμφισβητήθηκε από πολλές πλευρές, ενώ υπήρξαν έντονες αντιδράσεις από τα κόμματα της αντιπολίτευσης, από Δήμους, από την Ένωση ΔΕΥΑ, από εργαζόμενους στην ύδρευση κλπ., με αίτημα να μην γίνει ΙΔΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ στο ΝΕΡΟ.
Στα επόμενα παραθέτουμε κάποια σχόλια για αυτή τη νομοθετική πρωτοβουλία, την σκοπιμότητα της και τις επιπτώσεις της.
- Γιατί τώρα;
Θα ανέμενε κανείς πως η κυβέρνηση, λίγες εβδομάδες πριν τις εθνικές εκλογές, δεν θα διακινδύνευε μια τέτοια πολιτική πρωτοβουλία, που ήταν απολύτως βέβαιο πως θα προκαλέσει αντιδράσεις, ακόμη και από φιλικά διακείμενους προς την κυβέρνηση παράγοντες και πολίτες.
Εντύπωση επίσης προκαλεί η παντελής απουσία, σε ένα τόσο σοβαρό θέμα, ουσιαστικής προκαταρκτικής διαβούλευσης με τους ενδιαφερόμενους θεσμικούς εκπροσώπους και φορείς (ΚΕΔΕ, ΕΥΔΑΠ, ΕΥΑΘ, ΕΔΕΥΑ, αγρότες, συνδικαλιστικές οργανώσεις κλπ.).
Και όλα αυτά όταν στο κυβερνητικό πρόγραμμα της ΝΔ δεν είχε διατυπωθεί πρόθεση να «αφαιρεθεί» η εποπτεία των υδάτων από το κράτος.
Με απλά λόγια «έγινε πράξη» κάτι που …δεν είχαν υποσχεθεί.
Αμφισβητήσεις επίσης εκφράστηκαν και από το Επιστημονικό Συμβούλιο της Βουλής, που στη σχετική του έκθεση, επικαλούμενο τη σχετική Ευρωπαϊκή Οδηγία 2000/60, θεωρεί πως «το ύδωρ δεν είναι εμπορικό προϊόν όπως όλα τα άλλα, αλλά αποτελεί κληρονομιά που πρέπει να προστατεύεται και να τυγχάνει της κατάλληλης μεταχείρισης», ενώ παράλληλα εκφράζει επιφυλάξεις «αν και κατά πόσον οι μεταβιβαζόμενες… αρμοδιότητες στη ΡΑΑΕΥ συμβαδίζουν με τη νομολογία του ΣτΕ» (ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ 19/3/23).
Και όμως, όλες αυτές οι αντιρρήσεις δεν αποθάρρυναν την κυβέρνηση να «περάσει» τον νέο νόμο στη Βουλή.
Μια εξήγηση γι’ αυτό μας δίνει σε ειδικό άρθρο της η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ (14/4/23), όπου αναφέρεται πως «…η ΕΕ σε συνεργασία με πολλές κυβερνήσεις της Ευρώπης βάζει στο “τραπέζι” μια και μοναδική λύση, αυτή των ιδιωτικοποιήσεων…», εξέλιξη που θεωρείται ως «…μια νίκη μεγάλων πολυεθνικών που πολέμησαν αρκετά χρόνια για αυτή…».
Και για να τεκμηριώσει το ισχυρό ενδιαφέρον για τον τομέα των υδάτων, το άρθρο προσφέρει μια συνολική εικόνα παγκοσμίως, αναφέροντας πως «…ο τζίρος στην παγκόσμια αγορά των υδάτινων πόρων… το 2015 ξεπέρασε το 1,5 τρις δολάρια, όπου το 92% το εκπροσωπούν 10 μονοπωλιακοί όμιλοι».
Παραθέτουμε τα στοιχεία αυτά χωρίς να είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε εάν παρόμοιες υπαρκτές τάσεις στο διεθνές περιβάλλον είναι αυτές που καθόρισαν τις επιλογές της Ελληνικής κυβέρνησης, ούτε εάν είχαν αναληφθεί σχετικές δεσμεύσεις για κάτι τέτοιο.
- Έγινε πράγματι ιδιωτικοποίηση του νερού;
Το βέβαιο είναι πως το νέο θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της ΔΥ, αν και διευκολύνει μια μελλοντική προοπτική ιδιωτικοποίησης, ΔΕΝ μεταβάλλει από μόνο του το «ιδιοκτησιακό» καθεστώς στους οργανισμούς ύδρευσης, ενώ προς το παρόν δεν γίνεται συγκεκριμένη αναφορά στις προοπτικές διαχείρισης αρδευτικού νερού.
Εκτός αυτού, ο Πρωθυπουργός δεσμεύτηκε πως δεν επιδιώκει την ιδιωτικοποίηση υδάτων.
Παρόλα αυτά υπάρχει σοβαρό πολιτικό θέμα και δύσκολα θα μπορούσε κανείς να αποδεχθεί πως η μετάβαση αυτή έγινε εντελώς «άδολα» και πως μοναδικός στόχος του νομοθετήματος υπήρξε η «ενίσχυση της υδατικής πολιτικής».
Άλλωστε και παλαιοτέρα, κατά την τρέχουσα κυβερνητική θητεία, επιχειρήθηκε η εκχώρηση μέρους των εγκαταστάσεων της ΕΥΔΑΠ σε ιδιώτες, για την οποία υποβλήθηκε σχετική προσφυγή στο ΣτΕ.
Κατά την εκδίκαση της υπόθεσης, οι νομικοί που υποστήριξαν την προσφυγή ισχυρίστηκαν πως «η μεταφορά κρίσιμων αποφασιστικών, ελεγκτικών, κυρωτικών αρμοδιοτήτων του τομέα των υδάτων σε Ρυθμιστική Αρχή (της οποίας) οι πράξεις είναι άμεσα εκτελεστές, συνιστά απεμπόληση εξουσίας σε δημόσια αγαθά και ΑΠΩΛΕΙΑ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ».
Μάλιστα το ΣτΕ αποδέχθηκε αυτό το σκεπτικό και ακύρωσε την κυβερνητική απόφαση.
Βάσιμα λοιπόν μπορούμε να υποθέσουμε πως, μετά το αποτυχημένο εγχείρημα στην ΕΥΔΑΠ να περάσει ένα μέρος της ΔΥ σε ιδιώτες, η κυβέρνηση ακολούθησε μια εναλλακτική οδό με ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ, μεταφέροντας πλέον την εποπτεία του τομέα υδάτων σε Ρυθμιστική Αρχή.
Εξάλλου, όπως παλαιοτέρα συνέβη και σε άλλους οργανισμούς του κοινωφελούς / δημόσιου τομέα (ηλεκτρική ενέργεια, τηλεπικοινωνίες, φυσικό αέριο, σιδηρόδρομος, λιμάνια κλπ.), η διαδικασία «μετάβασής» τους σε νέο περιβάλλον λειτουργίας (απελευθέρωση αγορών, μετοχοποίηση, ιδιωτικοποίηση) υπήρξε μακρά και συντελέστηκε σταδιακά, με διάφορα προσχήματα, με αποφάσεις σειράς αυτοδύναμων η συμμαχικών κυβερνήσεων, χωρίς μάλιστα να έχουν υπάρξει σαφείς αναφορές στα προγράμματα των κομμάτων, ώστε οι πολίτες να γνωρίζουν από πριν τις προθέσεις τους.
Καθοριστικές υπήρξαν τότε οι πιέσεις που ασκήθηκαν από κέντρα αποφάσεων και επιχειρηματικών συμφερόντων, μέσα και έξω από τη χώρα μας.
Σημειώνουμε ακόμη ότι, εκτός από τις ΔΕΥΑ που ανήκουν εξ ολοκλήρου στους οικείους ΟΤΑ, οι ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ έχουν ήδη μετοχοποιηθεί, ενώ ένα μέρος των μετόχων τους ανήκει σε ιδιώτες (π.χ. το 5,6% της ΕΥΑΘ στην πολυεθνική SUEZ).
Είναι λοιπόν βάσιμες οι ανησυχίες των πολιτών για το μέλλον του τομέα υδάτων;
Προφανώς ναι, εφόσον άλλωστε τεράστια επιχειρηματικά συμφέροντα περιμένουν την κατάλληλη στιγμή για να «ενδιαφερθούν».
Ανησυχίες προκαλεί επίσης η συνεχιζόμενη συγκαλυμμένη εποπτεία της χώρας μας από ΕΕ και διεθνείς οργανισμούς, με ισχυρή πιθανότητα το τεράστιο και μη βιώσιμο δημόσιο χρέος (πάνω από 200%) να δημιουργήσει και πάλι δύσκολες πολιτικές συνθήκες, με κυβερνήσεις ευάλωτες και επιρρεπείς σε υποχωρήσεις.
Όλα λοιπόν δείχνουν πως η πρόσφατη εξέλιξη δεν υπήρξε τυχαία. Ούτε όλα τα χρόνια της κρίσης ήταν συγκυριακή η εγκατάλειψη των ΔΕΥΑ, όπου η παντελής απουσία στήριξης στην «πλαγιοκόπηση» που υπέστησαν πρόσφατα με την τρομακτική αύξηση του ενεργειακού κόστους, κάλλιστα θα μπορούσε αντικειμενικά να ερμηνευτεί σαν έμμεση πίεση να αυξήσουν υπέρμετρα την τιμή του νερού, να μεταφέρουν νέα βάρη στους δημότες τους και να δώσουν «πάτημα» σε όσους καιροφυλακτούν να προσάψουν κακόβουλα στον κοινωνικό τομέα αδυναμία διαχείρισης της ύδρευσης.
Άλλωστε με την υποστελέχωση και τη διαρκή αποδυνάμωση των ΔΕΥΑ, στο όνομα μνημονιακών δεσμεύσεων (προσλήψεις) που ευθέως απειλεί τη διαχειριστική τους επάρκεια, πολλές από τις κοινωφελείς αυτές επιχειρήσεις θα δυσκολευτούν να συνεχίσουν την λειτουργία τους.
Αυτό ακριβώς επισημαίνει και ο πρόεδρος της ΕΔΕΥΑ κ. Γ. Μαρινάκης δηλώνοντας πως «την ιδιωτικοποίηση δεν την φοβάμαι, ανησυχώ όμως για την κατάρρευση» (!).
Και επειδή ο καθένας καταλαβαίνει πως οι υδρεύσεις, λόγω και του μονοπωλιακού τους χαρακτήρα, είναι ιδιαίτερα ελκυστικές για παραγωγή επιχειρηματικών κερδών, όλο και κάποιοι θα βρεθούν να τις «σώσουν» από την κατάρρευση, φυσικά με το αζημίωτο.
- Τι ΔΕΝ έγινε στην Διαχείριση Υδάτων
Εδώ και πολλά χρόνια, Αυτοδιοίκηση, κινήματα και πολλές επιστημονικές οργανώσεις ζητούν από τις κυβερνήσεις την διαμόρφωση ενός θεσμικού πλαισίου για τον συντονισμό και την αποτελεσματική διαχείριση των υδάτων σε κάθε υδατικό διαμέρισμα, με τη συμμετοχή των χρηστών νερού, στη βάση της εποπτείας και των κατευθύνσεων του αρμόδιου Υπουργείου, κάτι που με το ισχύον πλαίσιο δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί.
Δυστυχώς μέχρι σήμερα τα κόμματα και οι διαδοχικές κυβερνήσεις περιορίστηκαν σε γενικότητες και ευχολόγια, αποφεύγοντας ουσιαστικά βήματα βελτίωσης της απελπιστικής (κυριολεκτικά) κατάστασης στον τομέα αυτό, με όλες τις συνακόλουθες συνέπειες στην κατασπατάληση και κακοδιαχείριση αυτού του πολύτιμου, αλλά «εν ανεπάρκεια» φυσικού πόρου. [Εξαίρεση αποτέλεσε μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού της ΔΥ που έγινε το 1987 από την κυβέρνηση Α. Παπανδρέου επί υπουργίας Α. Πεπονή (Ν.1739), που όμως και αυτή γρήγορα εγκαταλείφθηκε].
Οι παραπάνω απογοητευτικές εκτιμήσεις συμπεριλαμβάνουν και τον τομέα των αρδεύσεων, που καταναλώνει πάνω από το 80% του συνόλου των υδάτων.
Το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των οργανισμών άρδευσης (ΓΟΕΒ, ΤΟΕΒ) ανάγεται στο…1958 (!), ενώ οι έλεγχοι λειτουργίας τους (καταναλώσεις νερού, ενεργειακές δαπάνες κ.α.) είναι μάλλον θεωρητικοί και αναποτελεσματικοί.
Τέλος όσον αφορά στην επίτευξη των στόχων της Οδηγίας 60/2000 για καλή ποιοτική και ποσοτική κατάσταση των υδάτων, για το περιβαλλοντικό κόστος κλπ. κανενός το αυτί δεν ιδρώνει, παρά τις μεγάλες απειλές στα πληττόμενα οικοσυστήματα, υπόγεια και επιφανειακά, και τις τεράστιες σπατάλες νερού και ενέργειας που καταγράφονται.
Τι λοιπόν μπορεί κανείς να περιμένει από το νέο νομοθέτημα;
Πώς θα επιτευχθεί η υποτιθέμενη «αναβάθμιση» της εποπτείας των υδάτων όταν η ίδια η ΡΑΕ παραδέχεται πως δεν διαθέτει εμπειρία, ούτε βεβαίως επαρκές και εξειδικευμένο προσωπικό στον τομέα αυτό;
Δεν είμαστε αισιόδοξοι. Και κατά την εκτίμησή μας δεν πρόκειται για ανικανότητα ή αδιαφορία μιας κυβέρνησης (της σημερινής), αλλά για μια διαχρονική και ενσυνείδητη εγκατάλειψη του τομέα αυτού από όλους όσοι κυβέρνησαν έως σήμερα, παρά τις επιμέρους διαφορές στην πολιτική και τις προθέσεις του κάθε κόμματος.
- Και τι μπορεί να γίνει ;
Πιστεύουμε πως δεν είναι αρκετό κάποιοι να καταδικάζουν απλώς τις επιλογές της σημερινής κυβέρνησης, να «ορκίζονται» πως το νερό δεν είναι εμπόρευμα, να «υπόσχονται» (με όποια αξιοπιστία διαθέτει ο καθένας) πως θα καταργήσουν τον πρόσφατο νόμο για τη ΡΑΑΕΥ και πως οι ΕΥΔΑΠ – ΕΥΑΘ πρέπει να εξαιρεθούν από το «υπερταμείο» των δανειστών.
Εξάλλου από παρόμοιες διακηρύξεις χωρίς αντίκρισμα έχει κριθεί η αξιοπιστία πολλών κατά το πρόσφατο παρελθόν.
Ο λόγος πλέον βρίσκεται στους πολίτες που στη συντριπτική τους πλειοψηφία επιθυμούν να αναβαθμιστεί ο τομέας των υδάτων όλων των χρήσεων (υδρεύσεις, αρδεύσεις, παραγωγή ενέργειας) και να παραμείνει στον δημόσιο έλεγχο.
Η δική τους αντίδραση και η ανάπτυξη ενός ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΡΟ σε σταθερή βάση είναι ο μόνος τρόπος να θωρακίσουν τον δημόσιο χαρακτήρα αυτού του πολύτιμου αγαθού, ώστε να μην ξανασυμβούν όσα ζήσαμε στον ενεργειακό τομέα (και όχι μόνο).
Θεωρούμε συνεπώς απόλυτα ώριμο και λογικό αίτημα προς τα κόμματα να δεσμευτούν πως σε περίπτωση που κυβερνήσουν θα οργανώσουν δημοκρατικά, όπως και στο Σύνταγμα προβλέπεται, ένα ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΗΜΟΣΙΟ ΕΛΕΓΧΟ ΚΑΙ ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ, ώστε κανείς στο μέλλον να μην μπορεί να αγνοεί τη θέληση των πολιτών, να «παίζει» με το θέμα αυτό και να κλείνει το μάτι σε μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα που εποφθαλμιούν τις ιδιωτικοποιήσεις.
Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα.
