6 Μάρτη: Παγκόσμια μέρα κατά του Σχολικού Εκφοβισμού
- Από το Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων & Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ν. Καρδίτσας
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Σχολικού Εκφοβισμού, ως Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων & Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ν. Καρδίτσας, θεωρήσαμε ιδιαίτερα σημαντικό να κάνουμε μια αναφορά τόσο στο συγκεκριμένο φαινόμενο, όσο και στις δράσεις που υλοποιούμε προς αυτή την κατεύθυνση.
Κι αυτό γιατί η βία στις μέρες μας έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις και πλήττει όλες τις κοινωνικές ομάδες, ιδιαίτερα όμως τα παιδιά και τους εφήβους.
Ο όρος «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» (school bullying), χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου. Αυτή η συμπεριφορά, αποτελεί κατάχρηση εξουσίας και εμπεριέχει ανισότητα στη δύναμη αντικειμενική ( π.χ. σωματική ) ή αντιληπτή (π.χ. προσωπικότητας ).
Σε αυτό το σημείο και πριν να αναφερθούμε στις μορφές εκφοβισμού, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε τι ΔΕΝ είναι σχολικός εκφοβισμός. Δεν είναι λοιπόν σχολικός εκφοβισμός :
– Όταν τα εμπλεκόμενα μέρη είναι ίσης δύναμης ( ίσος αριθμός, ίδια σωματική διάπλαση, κοινωνική θέση, κουλτούρα ). Τότε μιλάμε για σύγκρουση, βίαιη ίσως, αλλά ΟΧΙ εκφοβιστική συμπεριφορά.
– Όταν τα εμπλεκόμενα μέρη είναι όχι μόνο ίσης δύναμης αλλά παρατηρείται και όμοια συναισθηματική αντίδραση ( π.χ. και οι δυο μαθητές είναι θυμωμένοι ) και ΟΧΙ όπως στον εκφοβισμό όπου ο μαθητής στόχος φοβάται και αδυνατεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του.
– Όταν τα εμπλεκόμενα μέρη πειράζονται και κάνουν αστεία μεταξύ τους, διασκεδάζοντας και οι δυο αληθινά.
Ο εκφοβισμός και η βία ανάμεσα στους μαθητές μπορούν να πάρουν διάφορες μορφές:
Σωματικός εκφοβισμός και βία ( άμεσος ): περιλαμβάνει συστηματικά σπρωξίματα, σκουντήματα, αγκωνιές, κλοτσιές, τρικλοποδιές, γροθιές ή χτυπήματα με αντικείμενα και αφορά όλες τις μορφές σωματικών επιθέσεων καθώς και τις καταστροφές πραγμάτων.
Λεκτικός εκφοβισμός ( άμεσος ): περιλαμβάνει τη συστηματική χρησιμοποίηση υβριστικών εκφράσεων, φραστικών επιθέσεων, προσβολών, απειλών, διάδοση ψευδών φημών, σεξουαλικών υπονοούμενων σε βάρος κάποιου κ.α. Χρησιμοποιεί σταθερά ένα άτομο ως στόχο των πειραγμάτων, κάνοντάς το περίγελο.
Κοινωνικός εκφοβισμός ( έμμεσος ): περιλαμβάνει εκβιασμούς, απειλές και απαίτηση χρημάτων ή προσωπικών αντικειμένων και κυρίως αποκλεισμό / απομόνωση του παιδιού – στόχου από τη συμμετοχή του στις ομαδικές δραστηριότητες κ.α.
Ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyber-bullying) πρόκειται για τη βία που εκδηλώνεται χρησιμοποιώντας ως μέσω τις ηλεκτρονικές συσκευές. Περιλαμβάνει την αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή μηνυμάτων SMS, τη δημοσιοποίηση πληροφοριών ή εικόνων χωρίς άδεια, τη δυσφήμιση, ψεύτικη ταυτότητα για εκμαίευση πληροφοριών και γελοιοποίηση κ.α.
Σε κάθε περίπτωση, ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο αποτελούν πράξεις επιθετικότητας, η οποία εκφράζεται με διαφορετικούς τρόπους ανάλογα με την ηλικία και το φύλο. π.χ Τα μικρότερα παιδιά εκφράζονται περισσότερο με το σώμα τους, ενώ τα μεγαλύτερα χρησιμοποιούν περισσότερο το λόγο και σταδιακά πιο συγκαλυμμένες μορφές επιθετικότητας, όπως είναι η υπονόμευση και η απομόνωση
Επιπλέον, είναι σημαντικό να τονίσουμε πως ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο είναι και ομαδικό φαινόμενο. Δηλαδή δεν αφορά μόνο το θύμα και το θύτη, αλλά και όλους όσοι είναι παρόντες ή γνωρίζουν την ύπαρξή του, δηλαδή στους παρατηρητές. Σύμφωνα με έρευνες, ο ρόλος των μαθητών-παρατηρητών είναι πολύ σημαντικός. Ακόμα κι αν δε συμμετέχουν ενεργά σε περιστατικά εκφοβισμού, μπορεί να ενθαρρύνουν το θύτη ή και με την παθητική στάση στους να δίνουν το μήνυμα ότι αυτό που συμβαίνει είναι αποδεκτό. Έτσι τροφοδοτούν το φαινόμενο. Γι’ αυτό και οι παρατηρητές, χρειάζεται να συμπεριλαμβάνονται τόσο στον ορισμό, όσο και στην αντιμετώπιση του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο.
Επομένως ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο είναι ένα πολυδιάστατο, δυναμικό, κοινωνικό φαινόμενο, που δεν αφορά απλοϊκά ένα κακό-δυνατό και ένα καλό-αδύναμο παιδί, αλλά εμπλέκει συνολικά το σχολείο ως οργανισμό.
Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του εκφοβισμού και της βίας στα παιδιά είναι πολλές και σοβαρές. Τα παιδιά που πέφτουν θύματα εκφοβισμού και βίας στο σχολείο:
- νιώθουν έντονο άγχος και ανασφάλεια,
- έχουν χαμηλό προφίλ στην επικοινωνία και δεν λένε τις σκέψεις τους από το φόβο του χλευασμού
- συχνά παρουσιάζουν σχολική άρνηση,
- συχνά κάνουν πολλές απουσίες από το σχολείο,
- βρίσκονται σε διαρκή ετοιμότητα και κατάσταση άμυνας
- μπορεί να εμφανίσουν μαθησιακές δυσκολίες και ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου, ενούρηση κ.ά.,
- είναι δυνατόν να παρουσιάσουν φοβίες, κατάθλιψη
Από την άλλη, τα παιδιά-θύτες, αυτά που ασκούν τον εκφοβισμό και τη βία, βρίσκονται σε μεγάλο κίνδυνο:
- να απομακρυνθούν από το σχολείο,
- να διακόψουν τη σχολική φοίτηση,
- να εμφανίσουν τάσεις φυγής από το σπίτι,
- να έχουν δυσκολία στις διαπροσωπικές σχέσεις και στη διαχείριση του θυμού και των συγκρούσεων
- να εξελιχθούν, σε μεγάλο ποσοστό, σε ενήλικες με αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά.
Οι συνέπειες του εκφοβισμού και της βίας στα παιδιά είναι σοβαρές και καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη.
Γι’ αυτό η συστηματική πρόληψη και η κατάλληλη αντιμετώπιση κάθε μορφής εκφοβισμού και βίας στο σχολείο είναι πολύ σημαντικές.
Στα πλαίσια αυτά το Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ν. Καρδίτσας υλοποιεί:
Α] ομάδες ευαισθητοποίησης – υποστήριξης εκπαιδευτικών με θέμα το σχολικό εκφοβισμό όπου οι συμμετέχοντες επεξεργάζονται τρόπους προκειμένου να συμβάλλουν στην άμβλυνση του συγκεκριμένου φαινομένου.
Β] εκπαίδευση εκπαιδευτικών σε υλικά που αφορούν την ενδοσχολική βία και εκφοβισμό, με στόχο την εφαρμογή στις τάξεις τους
Γ] ομάδες γονέων όπου επεξεργαζόμαστε τεχνικές επικοινωνίας, έκφρασης συναισθημάτων κλπ ώστε τα παιδιά να διευκολύνονται στο να εκμυστηρευτούν περιστατικά εκφοβισμού στους γονείς τους.
Δ] παρεμβάσεις σε μαθητές Δημοτικού – Γυμνασίου – Λυκείου με στόχο την ευαισθητοποίηση των παιδιών και την ενίσχυση της ψυχικής τους ανθεκτικότητας.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά έχουν απόλυτο δικαίωμα σε ένα σχολικό περιβάλλον το οποίο να τους παρέχει ασφάλεια και προστασία.
Αλογάριαστου Σταυρούλα
Επιστημονικά Υπεύθυνη του
Κέντρου Πρόληψης των Εξαρτήσεων &
Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ν. Καρδίτσας
