Η παραμονή των Θεοφανίων ήταν και είναι για το χωριό μου, μέρα με πολλά και όμορφα έθιμα. Μια μέρα γεμάτη, και για τη νοικοκυρά και για τα παιδιά αλλά και για αγόρια άνω των 15 ετών εως και αγόρια “της παντρειάς”.
Ας τα πάρουμε με τη σειρά. Θα σας πω, πως γινόταν στα δικά μου χρόνια και συνεχίζονται εν μέρει μέχρι και σήμερα.
Πρωΐ πρωΐ το σπίτι έπρεπε να είναι καθαρό, να μην υπάρχουν άπλυτα σπίτια, όλοι φρεσκολουσμένοι και καθαροί, γιατί θα περνούσε ο Παππάς ν΄αγιάσει το σπίτι. Ένα παιδί κρατούσε το κατσαρολάκι με νερό και ο Παππάς το Σταυρό και τον βασιλικό. Στο κατσαρολάκι έριχναν λεφτά και στον ώμο του Παππά λίγα άσπρα μαλλιά ξαμμένα καθαρά από πρόβατα. Βέβαια καλού κακού οι νοικοκυραίοι το βράδυ έριχναν στο τζάκι κλαδιά από πουρνάρια για να φύγουν τα “καρκατζούλια”.
Τα παιδιά, τα αγόρια με τις Σούβλες (ένα ξύλο μεγάλο, μυτερό, που είχε κοντά στο χέρι ένα ξύλο σαν σταυρό για να δημιουργεί λαβή), και τα κορίτσια με τον Κόλιανδρο (ένα σχοινί δεμένο από την κουμπότρυπα της ζακέτας που στο τελείωμα είχε ένα ξυλάκι δεμένο), πήγαιναν σε όλα τα σπίτια του χωριού, ξεκινώντας από το σπίτι του Παππά και έλεγαν τα κάλαντα των Φώτων.
“Σήμερα τα φώτα κι ο φωτισμός
Και χαρά μεγάλη του Κύριου μας
Δίνουν και βαφτίζουν θείο παιδί
Μες’ την κολυμπήθρα την αργυρή¨
Οι νοικοκυρές τους έδιναν Φώτες. Τι είναι οι Φώτες; Εμείς δεν τις ξεχνάμε γιατί τις περιμέναμε πως και πως. Είναι κουλούρια φτιαγμένα πολύ απλά, με ζυμάρι ψωμιού, δηλαδή αλεύρι, νερό, μαγιά, λίγο αλάτι, ζάχαρη αν ύπηρχε στο σπίτι. Με αυτή τη ζύμη πλάθουμε κουλούρια στρογγυλά μικρά και μεγάλα. Οι μεγάλες Φώτες στολίζονται περίτεχνα με μπιλίτσες, με σταυρούς, με μαίανδρο, πλεξούδα, με το ψαλίδι τσιμπιτά. Ήταν έτοιμες φτιαγμένες από την προηγούμενη μέρα. Το ψήσιμο γινόταν με ξύλα στη γάστρα, ξέρετε…φωτιά, πυροστιά, το μεγάλο χαλκοματένιο ταψί και από πάνω η γάστρα. Οι ψημένες Φώτες…ροδοκόκκινες. Τώρα και καραμελίτσες και λεφτά…
Κατά τις 11 η ώρα ακούγονταν μεγάλη φασαρία. Ηταν τα λογκατζάρια. Δεν ξέρω από πότε κρατάει το έθιμο, αλλά συνεχίζεται, έστω και αραιά, και σήμερα.
Λογκατζάρια: Αγόρια ντυμένα με σκούτινα ρούχα, φουστανέλες, παλιές βράκες, μάλλινες κάπες, επανοφόρια φτιαγμένα από φλοκάτα ή κουρελούδες, με μουτζουρωμένα πρόσωπα κρατώντας γκλίτσες. Κύριο πρόσωπο ήταν η νύφη που έπρεπε όλοι να την προστατεύουν, ο γαμπρός, ο κουμπάρος, ο παππάς, οι κουδουνάδες. Μια μεγάλη παρέα που ξεκινούσε από το σπίτι του Παππά. Εκεί έλεγαν τα κάλαντα των Φώτων και τους ευλογούσε ο Παππάς. Στα άλλα σπίτια τα τραγούδια τους είναι ανάλογα.
Δηλαδή:
Αν η οικογένεια είχε κόρη της παντρειάς:
“Εδώ έχουν κόρη για παντρειά
Θέλουν να την παντρέψουν
Την τάζουνε στον Βασιλιά
Την τάζουνε το ρήγα
Δε θέλω εγώ το Βασιλιά
Δε θέλω εγω το ρήγα
‘γω θέλω τ’ αρχοντόπουλο
Με τους πολλούς παράδες”
Αν η οικογένεια είχε αγόρι της παντρειάς:
“Παλικαρίτσιν έμορφο
Με το στριφτό μουστάκι
Εσένα πρέπουν τ’ άρματα
Εσένα τα γιλέκα
Εσένα κι άλογο καλό
Να περπατάς καβάλα
Καβάλα και σφυρίζοντας
Και σιγοτραγουδώντας”
Αν η οικογένεια είχε μικρό παιδάκι:
“Κυρά μ’ καλή κυρά μ’ χρυσή
Κυρά μ’ μαλαματένια
Κυρά μου τον υγιόκα σου
Και τον πρωτότοκό σου
Για λούσε τον για χτένιστον
Και στείλτον στο σχολείο
Να πάει να μάθει γράμματα
Να μάθ’ την αλφαβήτα
Τα γράμματα σπουδάματα
Και του Θεού τα πράγματα”
Αν είχε κάποιον στα ξένα:
“Ξενιτεμένο μου πουλί
Και παραπονεμένο
Η ξενιτειά σε χαίρεται
Κι εγώ σε περιμένω
Σου στέλνω μήλο σέπεται
Κυδώνι μαραγκιάζει
Σου στέλνω τα δακράκια μου
Σ’ ένα χρυσό μαντήλι”
Στα περισσότερα σπίτια ταίριαζε:
“Σ’ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε
Πέτρα να μη ραγίσει
Κι ο νοικοκύρης του σπιτιού
Χίλια χρόνια να ζήσει”
Βέβαια,αλοίμονο στη νοικοκυρά που δεν έβγαινε να δώσει κάτι…
“Κυρά μ’ στη στάχτη κάθεσαι
Κι ο κ…. ξεσουφάει
Κι απ’ το πολύ το φύσημα
Έσπασε το τσουκάλι”
Στα Λογκατζάρια δίνουν λεφτά, συγκεκριμένα στη νύφη που κρατάει άσπρη τσάντα, που φιλάει το χέρι της νοικοκυράς, λουκάνικα, κρέας, τσιγαρίδες και φυσικά Φώτες. Οταν πήγαιναν από το ένα σπίτι στο άλλο οι κουδουνάδες χτυπούσαν ακόμα πιο πολύ τα κουδούνια τους.
Όλα τα προετοίμαζαν από την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, όπου οι κουδουνάδες φόραγαν στη μέση τους τα κουδούνια τους και πήγαιναν πάνω κάτω στη “χάντακα” και αργότερα και στη γέφυρα του χωριού για να τα “βασιλέψουν”.
Τα τελευταία χρόνια, ντύνονται καμιά φορά, λίγα όμως αγόρια, πιο μικρά, ίσα για να μας θυμίζουν το έθιμο.
Τι λέτε Παλικάρια για φέτος;
Είστε έτοιμοι;
Για όλους τους Γελανθιώτες. Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι Νέοι.
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ
Αικατερίνη Μακρυγιάννη
Συν/χος Νηπιαγωγός
