Σαν σήμερα: Η Μάργκαρετ Θάτσερ γίνεται η πρώτη γυναίκα επικεφαλής πολιτικού κόμματος στη Βρετανία
Η ιστορία της «σιδηράς κυρίας» που κανείς δεν την ήθελε για αντίπαλο. Οι πολιτικές της επιλογές, ο αποκαλούμενος «Θατσερισμός», οδήγησε χιλιάδες ανθρώπους στην ανεργία και την ανέχεια, κοινότητες και πόλεις σε μαρασμό ενώ η σκληρότητα με την οποία αντιμετώπιζε κομμάτια του πληθυσμού που αντιδρούσαν σε αυτές, ενέτεινε την απέχθεια την οποία ακόμη και σήμερα θρέφει έναντί της μεγάλη μερίδα του βρετανικού -και όχι μόνο- πληθυσμού.
Εν τούτοις, η Μάργκαρετ Θάτσερ, υπήρξε η μακροβιότερη πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, πετυχαίνοντας τρεις διαδοχικές εκλογικές νίκες και όρισε το πολιτικό μέλλον της χώρας της καταφέρνοντας να αλλάξει όχι μόνο το κόμμα της, αλλά οδηγώντας και τους αντίπαλους, Εργατικούς σε μία δεξιά μετατόπιση. Φίλη του Ρεΐγκαν και του Πινοσέτ, υπέρμαχος της ελεύθερης αγοράς αλλά αντίθετη με την ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, η Μάργκαρετ Θάτσερ υπήρξε από τα πιο επιδραστικά πρόσωπα του 20ου αιώνα.
«Κλέφτρα γάλακτος». Στις εκλογές του 1970 το κόμμα των Τόρις έρχεται πρώτο και πρωθυπουργός εκλέγεται ο Έντουαρντ Χιθ. Την θέση της υπουργού Παιδείας και Επιστημών αναλαμβάνει η Μάργκαρετ Θάτσερ-η μοναδική γυναίκα του υπουργικού συμβουλίου. Από τους πρώτους μήνες της θητείας της, ήρθε στο επίκεντρο της δημοσιότητας, με την απόφασή της να σταματήσει την δωρεάν παροχή γάλακτος στους μαθητές του δημοτικού. Η απόφασή της αυτή προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων, με τους επικριτές της να της δίνουν το προσωνύμιο «η κλέφτρα του γάλακτος» (Margharet Thatcher, milk snatcher). H ίδια ανέφερε πως συνέχισε την πολιτική που είχε ξεκινήσει ο προκάτοχός της των Εργατικών, Έντουαρντ Σορτ, που είχε καταργήσει το δωρεάν γάλα στα γυμνάσια. Με βάση έγγραφα που είδαν αργότερα το φως της δημοσιότητας, φαίνεται ότι διαφωνούσε με το συγκεκριμένο μέτρο που επεβλήθη από το υπουργείο Οικονομικών, ενώ οι αντιδράσεις την έκαναν να σκεφτεί την εγκατάλειψη της πολιτικής. «Έμαθα ένα σημαντικό μάθημα. Είχα λάβει το μέγιστο πολιτικό μίσος, με το ελάχιστο πολιτικό ό»ελος”, θα γράψει στην αυτοβιογραφία της, χρόνια μετά.
Η ηγεσία του κόμματος και η πρωθυπουργία. Τον Φεβρουάριο του 1975 και ενώ οι Συντηρητικοί υπό τον Χιθ είχαν ηττηθεί στις εκλογές του προηγούμενου έτους, η Μάργκαρετ Θάτσερ, μετά από δύο εσωκομματικές εκλογικές διαδικασίες εκλέγεται πρόεδρος του κόμματος των Τόρις, η πρώτη γυναίκα που καταλαμβάνει αυτή την θέση. Τον Σεπτέμβριο του 1978 και ενώ η αδύναμη κατά την δεκαετία του ᾽70 βρετανική οικονομία παρουσίαζε σημάδια ανάκαμψης, ο πρωθυπουργός Τζέιμς Κάλαχαν, ανακοινώνει την απόφασή του, οι εκλογές να γίνουν την επόμενη χρονιά. Ο χειμώνας 1978-1979, γνωστός και ως «ο χειμώνας της δυσαρέσκειας», όχι μόνο δεν απέφερε τα αναμενόμενα πολιτικά οφέλη στους Εργατικούς, όπως ήλπιζε ο Κάλαχαν, αλλά τους έφερε σε εξαιρετικά δυσχερή θέση. Ο ψυχρότερος χειμώνας των προηγούμενων δεκαέξι χρόνων, συνοδευόμενος από την λαϊκή δυσαρέσκεια για την οικονομική πολιτική της κυβέρνησης, μαζικές απεργίες σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα και άνοδο της ανεργίας, έδωσε την χαριστική βολή στο κόμμα των Εργατικών. Μετά την απώλεια της εμπιστοσύνης από το κοινοβούλιο, οι εκλογές του Μαΐου 1979, κατέστησαν κυβέρνηση τους Συντηρητικούς, την Θάτσερ πρώτη γυναίκα πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου και έστειλαν τους Εργατικούς στην αντιπολίτευση για τα επόμενα 18 χρόνια.
Το τέλος της συναίνεσης. Έχοντας κληρονομήσει μία οικονομία σε ύφεση, η Θάτσερ έθεσε σε πρώτη προτεραιότητα τον περιορισμό του πληθωρισμού. Επηρεασμένη από τον Μίλτον Φρίντμαν και την νεοφιλελεύθερη σχολή του Σικάγο, η Θάτσερ θα σπάσει την μεταπολεμική συναίνεση των κυρίαρχων κομμάτων, πάνω σε μία σοσιαλδημοκρατικού τύπου ατζέντα η οποία περιελάμβανε κράτος πρόνοιας, ρυθμισμένη οικονομία και εθνικοποιημένες βιομηχανίες. Στα πρώτα μέτρα που έλαβε ήταν η αύξηση των επιτοκίων, περιορισμός στις κρατικές δαπάνες και μείωσε την χρηματοδότηση για κοινωνικές παροχές, όπως η παιδεία και η στέγαση. Με την ανεργία να συνεχίζει να αυξάνεται και την λαϊκή δυσαρέσκεια να εντείνεται, η δημοτικότητα της Θάτσερ έφτασε σε ιστορικό χαμηλό τον Δεκέμβριο του 1980. Η ίδια επέμεινε στις πολιτικές της προχωρώντας σε αποκρατικοποιήσεις σημαντικών βιομηχανιών και περιορίζοντας την δύναμη των συνδικάτων, την στιγμή που οι άνεργοι στις αρχές του 1984 ξεπερνούσαν τα 3 εκατομμύρια. Ο πληθωρισμός, ωστόσο, είχε παρουσιάσει σημαντική μείωση, ήδη από το 1982 και οι οικονομικοί δείκτες έδειχναν σημάδια βελτίωσης παρά το γεγονός ότι ολόκληρες κοινότητες οδηγήθηκαν στην καταστροφή.
Ο θάνατος του Μπόμπι Σαντς. Στις αρχές του 1981 μέλη του IRA, που κρατούνταν στην φυλακή Maze της Β. Ιρλανδίας ξεκίνησαν απεργία πείνας, ζητώντας επαναφορά του στάτους του πολιτικού κρατούμενου και βελτίωση συνθηκών διαβίωσης στις φυλακές. Μεταξύ αυτών ο Μπόμπι Σαντς, ο οποίος κατά την διάρκεια της απεργίας εξελέγη βουλευτής. Μετά από 66 ημέρες απεργίας πείνας, ο Σαντς πέθανε, ενώ την ίδια μοίρα είχαν ακόμη 9 σύντροφοί του. Η Θάτσερ εξαρχής τήρησε άτεγκτη στάση, αρνούμενη οποιαδήποτε συζήτηση με τους απεργούς πείνας. Περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι παρακολούθησαν την κηδεία του Μπόμπι Σαντς, ενώ ο θάνατός του σήκωσε ένα παγκόσμιο κύμα συμπαράστασης. “Ο κ. Σαντς ήταν ένας καταδικασμένος εγκληματίας. Επέλεξε να πάρει την ζωή του. Μία επιλογή που ο οργανισμός στον οποίο ανήκε δεν έδωσε σε πολλά από θύματά του”, είπε η Θάτσερ, μιλώντας στο βρετανικό κοινοβούλιο μετά τον θάνατό του. Αν και τα βρετανικά Μέσα έκαναν λόγο για θρίαμβο της Θάτσερ, και της αποφασιστικότητάς της, η απεργία πείνας οδήγησε σε αύξηση των νέων που στρατολογούνταν στον IRA, ο Σαντς έγινε μάρτυρας και η Μάργκαρετ Θάτσερ, συνώνυμο του αυταρχισμού. Δύο χρόνια αργότερα, μία βόμβα εξερράγη στο ξενοδοχείο του Μπράιτον όπου διέμενε η Θάτσερ και η κυβέρνησή της για το συνέδριο των Συντηρητικών. Πέντε άτομα σκοτώθηκαν, η ίδια όμως δεν έπαθε τίποτα. Το επόμενο πρωί εκφώνησε κανονικά την ομιλία της, την οποία ξαναέγραψε, στο συνέδριο.
Η κρίση των Φώκλαντς. Στις 2 Απριλίου του 1982 το στρατιωτικό καθεστώς της Αργεντινής εισβάλει στα νησιά Φώκλαντ, που αποτελούν βρετανικές κτήσεις. Η Θάτσερ σχηματίζει πολεμικό συμβούλιο και στέλνει άμεσα ναυτικές δυνάμεις. Ο πόλεμος των Φώκλαντ, αν και ποτέ δεν ανακηρύχθηκε επίσημα ως τέτοιος, στις 74 μέρες που διήρκεσε, μέχρι τις 14 Ιουνίου, είχε συνολικά 907 θύματα. 649 Αργεντίνοι στρατιωτικοί σκοτώθηκαν, 255 Βρετανοί και 3 κάτοικοι των νησιών. Η πυγμή που επέδειξε η Θάτσερ και η άμεση αντίδρασή της ήταν από τους κυρίαρχους λόγους που την οδήγησαν στην νέα εκλογική της νίκη το 1983.
Η σύγκρουση με τους ανθρακωρύχους. Από το 1981 η κυβένρηση της Θάτσερ είχε καταστήσει γνωστή την πρόθεσή της για κλείσιμο ορυχείων. Η ευρεία εκλογική νίκη της Θάτσερ το 1983 θα της δώσει το περιθώριο για την υλοποίηση του σχεδιασμού, με την βρετανική Υπηρεσία Άνθρακα να ανακοινώνει την άνοιξη του 1984 το κλείσιμο 20 ορυχείων και τον περιορισμό της παραγωγής, έναντι των εισαγωγών που κρίθηκε ότι συμφέρουν περισσότερο. Αποτέλεσμα, η απώλεια 20.000 θέσεων εργασίας. Λίγες ημέρες αργότερα, η Εθνική Ένωση Ανθρακορύχων αποφασίζει την κήρυξη απεργίας, η οποία επρόκειτο να κρατήσει έναν χρόνο. Η Θάτσερ για άλλη μια φορά παραμένει ακλόνητη. Κάνοντας λόγο για «εσωτερικό εχθρό» και έχοντας εξασφαλίσει ικανά αποθέματα άνθρακα, επιτίθεται στους απεργούς με κάθε τρόπο. Κινητοποιεί μεγάλες αστυνομικές δυνάμεις για την καταστολή τους και την προστασία των απεργοσπαστών, αποστερεί προνοιακά επιδόματα από τις συζύγους και τα παιδιά τους. Με το τέλος της απεργίας, 25 ορυχεία έκλεισαν, κοινότητες καταστράφηκαν και πόλεις μετατράπηκαν σε ερείπια. Η “Σιδηρά Κυρία” είχε πετύχει μία ακόμα νίκη.
Αντί επιλόγου. Η Μάργκαρετ Θάτσερ αποσύρθηκε από την πρωθυπουργία και την ηγεσία του κόμματος, το 1990, μετά από έντονες αντιδράσεις στην κοινωνία και το εσωτερικό του κόμματός της από την επιβολή ενός νέου, κεφαλικού φόρου, αλλά και την αρνητική της στάση απέναντι στην ευρωπαϊκή πορεία της Μεγάλης Βρετανίας.
Έλαβε τον τίτλο της Βαρώνης το 1992, ενώ σταδιακά αποσύρθηκε από την δημόσια ζωή, ιδιαίτερα μετά τα προβλήματα υγείας της στις αρχές του 2000 και τον θάνατο του συζύγου της το 2003. Έφυγε από την ζωή στις 8 Απριλίου του 2013. Συχνό πεδίο διαμάχης αποτελεί και η αναπαράστασή της στην pop κουλτούρα. Όπως έγινε με την ταινία «The Iron Lady», του 2011, όπου στον ομότιτλο ρόλο βρίσκεται η Μέριλ Στριπ, αλλά και στην σειρά του Netflix «The Crown», με την Γκίλιαν Άντερσον στον ρόλο της Θάτσερ, είναι προφανές ότι η Μάργκαρετ Θάτσερ και οι πολιτικές της επιλογές θα συνεχίσουν να διχάζουν.
