Οι «Ματωμένες» εξεγέρσεις του Διονυσίου Τρίκκης
Του Αθανάσιου Λαμπρόπουλου – Msc Ιστορικού
Ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος ή Σκυλόσοφος, όπως τον αποκαλούσαν οι εχθροί του, γεννήθηκε στην Παραμυθιά γύρω στο 1540. Σπούδασε στην Ιταλία φιλοσοφία και ίσως ιατρική και φυσική και το 1592 εκλέχθηκε μητροπολίτης Λαρίσης. Όταν ο Διονύσιος πήγε στη Λάρισα οι Χριστιανοί εκεί ήταν ελάχιστοι και γι’ αυτό μετέφερε την έδρα της Μητρόπολης στα Τρίκαλα. Στα Τρίκαλα άρχισε να οργανώνει εξέγερση, θεωρώντας τον χώρο κατάλληλο για τον σκοπό αυτό, επειδή η περιοχή συνόρευε με τα δυσπροσπέλαστα κρησφύγετα της Πίνδου και των Αγράφων. Ξεκίνησε επαφές με την ελληνική παροικία της Βενετίας, προκειμένου να ζητήσει τη μεσολάβησή της προς τον αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Ροδόλφο Β΄, τον βασιλιά της Ισπανίας, Φίλιππο Γ΄ και τον πάπα, Κλήμη Η΄ και πέραν αυτών των επαφών, άρχισε να παρακρατά τις εισφορές προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο («δοσίματα») και την αυτοκρατορία («χαράτσι») για να τα χρησιμοποιήσει στον επικείμενο αγώνα.
Η εξέγερση ξεκίνησε χωρίς κάποια ουσιαστική ξένη βοήθεια, πέραν ίσως κάποιας αόριστης υπόσχεσης από τη Βενετία, με τον Διονύσιο να κηρύσσει την έναρξη της από το Μοναστήρι της Τατάρνας, με το σύνθημα “ Τρίκκη Βυζάντιον ανακτήσει”. Λίγο μετά τις 15 Νοεμβρίου 1600 επαναστάτησε η Θεσσαλία, από τα Τρίκαλα έως την Καρδίτσα και τα γύρω βουνά, με τη στήριξη των αρματολικών σωμάτων των Αγράφων. Η εξέγερση απέτυχε και, σε λίγες ημέρες, οι Τούρκοι επικράτησαν, εφαρμόζοντας σκληρά αντίποινα, ανάμεσα στα οποία ήταν και η σύλληψη, ο βασανισμός και τελικά η εκτέλεση του Μητροπολίτη Φαναρίου και Νεοχωρίου Σεραφείμ, ο οποίος με τὴ δράση του τόσο ως ηγούμενος όσο και ως επίσκοπος προκάλεσε εναντίον του το μίσος των αγάδων Τούρκων τής περιοχής, οἱι οποίοι με την ευκαιρία τού επαναστατικού κινήματος τον συνέλαβαν ως συνεργό τής επανάστασης. Ο Διονύσιος προσπάθησε να διαφύγει προς τα Άγραφα αλλά, μη μπορώντας να το επιτύχει, διέφυγε προς τις ακτές του Ιονίου και έφθασε στη Ρώμη. Στις 15 Μαΐου 1601, το Οικουμενικό Πατριαρχείο τον καθαίρεσε με πράξη του, χωρίς όμως να τον αφορίσει. Το πατριαρχείο στήριξε την απόφασή του περισσότερο στην απείθειά του να καταβάλλει «τα χαράτσια» και λιγότερο στην «αποστασία» κατά της Πύλης, η οποία άλλωστε δεν έδωσε ιδιαίτερο βάρος στο κίνημα και προφανώς για το λόγο αυτό δεν ζήτησε τον αφορισμό του. Με τον τρόπο αυτό ο Διονύσιος ως κανονικός μητροπολίτης θα περιέλθει την Ιταλία και Ισπανία.
Στην Δύση προσπαθησε να συγκεντρώσει πολιτική και οικονομική υποστήριξη για κάποια επανάσταση κατά των Οθωμανών, αλλά δίχως κάποιο ιδιαίτερο αποτέλεσμα. Παρουσιάστηκε μάλιστα και αυτοπροσώπως στον Πάπα, αλλά δεν φαίνεται να τον έπεισε. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1609 και εγκαταστάθηκε στη μονή Αγίου Δημητρίου Διχούνη στη Θεσπρωτία. Άρχισε να τριγυρίζει όλη την Ήπειρο ντυμένος σαν ρακένδυτος ζητιάνος και να προετοιμάζει νέα επανάσταση, ενώ παράλληλα είχε μυστικές συναντήσεις στο μητροπολιτικό μέγαρο των Ιωαννίνων στις οποίες έλαβε μέρος και ο Μάξιμος ο Πελοποννήσιος, ένας από τους πιο φανατικούς πολέμιους των ενεργειών του Διονύσιου, που εξέφρασε την σφοδρή αντίθεσή του και αργότερα έγραψε τον «Λόγον στηλιτευτικόν», όπου αποκαλεί τον Διονύσιο «απατεώνα», «νέον διάβολον», «σπορέα των κακών», «Τυφώ δαίμονα», «Δαιμονοδιονύσιον» κλπ. Ο Μάξιμος ήταν εκπρόσωπος μιας ιδιαίτερα συντηρητικής μερίδας του κλήρου, που πίστευε ότι η σκλαβιά από τους Τούρκους ήταν τιμωρία δοσμένη από τον θεό και μόνο μέσα από την υπομονή των δεινών θα εξευμενίζονταν η θεία οργή, οπότε ήταν αντίθετοι σε οποιαδήποτε προσπάθεια εξέγερσης.
Ο Διονύσιος καταφέρνει να στρατολογήσει αγρότες και κατοίκους της Θεσπρωτίας και των Ιωαννίνων και γίνεται δεκτός με ενθουσιασμό, προφητεύοντας την πτώση του Σουλτάνου και την είσοδο του ιδίου στην Κωνσταντινούπολη. Ο «στρατός» του περιλάμβανε 800-1100 αγρότες, οπλισμένους με ελάχιστα αρκεβούζια, μερικές δεκάδες σπαθιά, ακόντια και τόξα, αλλά κυρίως ρόπαλα, δικράνια και αυτοσχέδια όπλα, ενώ στην ηγεσία της κίνησης βρίσκονταν οι Παραμυθιώτες, Ζώτος Τσίριπος, Δελή Γιώργος, γραμματέας Τούρκου αξιωματούχου, και ο Λάμπρος, γραμματέας του Οσμάν πασά των Ιωαννίνων. Αφού σημείωσαν κάποιες επιτυχίες εναντίον τουρκικών φρουρών, ψάλλοντας το «Κύριε ελέησον» και με συνθήματα ενάντια στην υπέρμετρη φορολόγηση, «χαράτζι χαρατζόπουλον» και «ἀναζούλι ἀναζουλόπουλον», (Αναζούλι (nüzul): Μορφή φορολογίας), τη νύχτα της 10ης προς την 11η Σεπτεμβρίου του 1611 κάνουν έφοδο στα Ιωάννινα. Μέσω της παλιάς εισόδου της πόλης, μπήκαν στη συνοικία Καλού Τσεσμέ (Καλούτσιανη), όπου έμενε ο Οσμάν πασάς. Εκεί έβαλαν φωτιά στο σπίτι του πασά, στο Διοικητήριο και ίσως και σε άλλα τουρκικά κτίρια. Ο πασάς με την οικογένειά του διέφυγαν, αλλά σκοτώθηκαν είκοσι άτομα από τη φρουρά και το προσωπικό του. Στη συνέχεια οι εξεγερθέντες προσπάθησαν να καταλάβουν το κάστρο. Οι χριστιανοί, όμως, κάτοικοι του κάστρου, παρά τις υποσχέσεις τους προς τον Διονύσιο, παρέμειναν απαθείς, αρνούμενοι να ανοίξουν τις πόρτες του. Έτσι οι ανοργάνωτοι και χωρίς όπλα άντρες του Διονύσιου έμειναν ανοχύρωτοι και εκτεθειμένοι εκτός του κάστρου. Το πρωί, όταν οι Σπαχήδες αντιλήφθηκαν ότι είχαν απέναντι τους ένα ανοργάνωτο πλήθος εξοπλισμένο με σφεντόνες και αγροτικά εργαλεία, επιτέθηκαν στους εξεγερθέντες, συνεπικουρούμενοι από Τούρκους κάτοικους του κάστρου και χριστιανούς οπαδούς του Μάξιμου του Πελοποννήσου και ακολούθησε σφαγή.
Ο Διονύσιος και ο υπαρχηγός του Ντελή Γιώργος κατέφυγαν σε σπήλαιο κάτω από το σημερινό Ασλάν τζαμί. Ο Διονύσιος συνελήφθη μετά από προδοσία και γδάρθηκε ζωντανός, το δε δέρμα του το γέμισαν με άχυρα και, φορώντας του τα αρχιερατικά άμφια, το περιφέραν στους δρόμους των Ιωαννίνων. Ο Ντελή Γιώργος σταυρώθηκε «και αντί στεφάνου στην κεφαλή του έκαμαν τρύπες στις οποίες τοποθέτησαν φτερά». Ο γραμματέας του πασά, Λάμπρος, πιάστηκε μερικές μέρες αργότερα και, επειδή αρνήθηκε να αλλαξοπιστήσει, ο πασάς «του έκοψε πρώτον τα αυτιά και την μύτην και κατόπιν τον έβαλε επάνω εις ένα γάιδαρον, τον περιέφερεν εις ολόκληρον την πόλιν υπό τους κρότους τυμπάνων και κατόπιν τον έψησε ζωντανόν». Το μεγαλύτερο μέρος των εξεγερθέντων κατέφυγε στα βουνά, ενώ από διάφορες πηγές γνωρίζουμε ότι ακριβώς εκείνη την εποχή αυξάνεται ο αριθμός των αγροτών κατοίκων του Σουλίου. Το δέρμα του Διονυσίου, στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη, οπού και εκτέθηκε επί ημέρες, ως σημαντικό λάφυρο του δοβλετίου πριν πεταχτεί στους στάβλους του Σουλτάνου, ενώ μαζί στάλθηκαν και 85 ή κατά άλλες πηγές 300 κεφάλια εξεγερμένων.
