Με αξιοπιστία και υπευθυνότητα είναι δυνατή η υπέρβαση της αδιέξοδης πολιτικής στο υδατικό και στα έργα Αχελώου
(Κ. Γιαννακός – Κ. Γκούμας – Τ. Μπαρμπούτης)*
Η αρχή μιας χρονιάς σηματοδοτεί συμβολικά ένα νέο ξεκίνημα, στο οποίο μπορούμε να συμπεριλάβουμε τις όποιες προσδοκίες, σχέδια και στόχους για το μέλλον.
Για να είναι όμως πιο αποτελεσματικό το ξεκίνημα αυτό, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη και μια ανασκόπηση της χρονιάς που πέρασε με τον απολογισμό του περασμένου χρόνου, αλλά και τις προοπτικές επίλυσης και του υδατικού προβλήματος της Θεσσαλίας.
Ταυτόχρονα όμως, για να είναι πιο κατανοητή η όλη κατάσταση, κρίθηκε αναγκαία μια σύντομη σύνδεση με το παρελθόν, ώστε να μπορούν να γίνουν και οι ανάλογες συγκρίσεις στον τομέα των υδάτων.
Κατά τα πρώτα 25 χρόνια της μεταπολεμικής περιόδου, στην προσπάθεια που έγινε στη χώρα μας να αποκτηθούν υποδομές στον ενεργειακό τομέα, προέκυψε στη Δυτική Θεσσαλία το ΥΗΕ Ν. Πλαστήρα (λεκάνη Αχελώου) που υπήρξε ταυτόχρονα έργο αρδευτικό, έργο ύδρευσης (Σύνδεσμος Καρδίτσας) και για πολλά χρόνια βασική «δεξαμενή» υδατικών αποθεμάτων ασφάλειας στον κάμπο της Θεσσαλίας και στον Πηνειό.
Μετά το 1970, και έχοντας ήδη αποκτήσει η χώρα μια αξιόλογη ενεργειακή επάρκεια, άρχισαν να γίνονται περισσότερες συζητήσεις για έργα με επίκεντρο τον γεωργικό τομέα.
Έτσι την δεκαετία του 1980 στη Θεσσαλία επιλέχθηκε η δημιουργία ταμιευτήρων ταυτόχρονα ΚΑΙ στις δυο θεσσαλικού ενδιαφέροντος λεκάνες ποταμών και συγκεκριμένα στην λ. Πηνειού (περιμετρικά του κάμπου) και στην λ. Αχελώου στα ορεινά της Δυτικής Θεσσαλίας. [Σημειωτέον οι δυο αυτές λεκάνες σήμερα ορίζονται ως Υδατικά Διαμερίσματα Θεσσαλίας (ΥΔ/Θ) και Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (ΥΔ/ΔΣΕ) αντίστοιχα].
Με βάση αυτό το σκεπτικό, κατά τις δεκαετίες 1990 και 2000 διατέθηκαν σημαντικοί πόροι, ύψους εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ και περίπου ισοδύναμα κατανεμημένοι στα δυο όμορα ΥΔ.
Στο ΥΔ/ΔΣΕ κατασκευάσθηκαν το φράγμα Συκιάς επί του Αχελώου και η σήραγγα μεταφοράς προς Μουζάκι (και επιπλέον από τη ΔΕΗ το αμιγώς ενεργειακό έργο Μεσοχώρας), ενώ στο ΥΔ/Θ τα έργα Σμοκόβου, Κάρλας (παραδόθηκε το 2018) και άλλα μικρότερα που ολοκληρώθηκαν ή/και βρίσκονται σε εξέλιξη.
Οι δυο αυτές δεκαετίες υπήρξαν ιδιαίτερα δημιουργικές σε σχέση με την αξιοποίηση των υδάτων της Θεσσαλίας.
Η είσοδος στην δεκαετία 2010 άρχισε με μια θετική εξέλιξη. Η Ελλάδα, μετά από σχετική απόφαση δικαστηρίου της ΕΕ, καταδικάστηκε (!) για την καθυστέρηση εφαρμογής της Οδηγίας για τα νερά (2000/60) και τελικά υποχρεώθηκε, για πρώτη φορά, να εκπονήσει Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών (ΣΔΛΑΠ) σε όλα τα ΥΔ της χώρας.
Έτσι η Θεσσαλία το 2014 απέκτησε το πρώτο της Σχέδιο, όπου επιστημονικά και θεσμοθετημένα καταγράφηκαν τα «φαραωνικά» υδατικά της ελλείμματα, καθορίστηκαν οι πραγματικοί διαθέσιμοι υδατικοί πόροι, η ποιοτική τους κατάσταση και οι κατευθύνσεις αξιοποίησης των υδάτων για τις διάφορες χρήσεις, ενώ τέλος προσδιορίστηκαν (χωρίς όμως προγραμματικές δεσμεύσεις) τα έργα που θα οδηγήσουν στην επίλυση των προβλημάτων.
Όμως, παρά την θετική αυτή εξέλιξη, την ίδια περίοδο διακόπηκε η ολοκλήρωση πολύ σημαντικών έργων που ήταν σε εξέλιξη (έργα Αχελώου, Αγιονέρι) ενώ δεν υπήρξε ένταξη και δρομολόγηση κανενός νέου αξιόλογου έργου πέρα από αυτά που ήταν σε εξέλιξη από παλιά (πχ. Κάρλα).
Εκτός αυτού, για πρώτη φορά μετά από αρκετές δεκαετίες, μια κυβέρνηση (ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ), για λόγους εξυπηρέτησης ιδεοληψιών και στην προσπάθεια εξασφάλισης ενός «οικολογικού» πρόσημου στην πολιτική της, «απένταξε» από τους σχεδιασμούς της τα έργα Αχελώου.
Είναι χαρακτηριστικό πως κατά την «διαβούλευση» – παρωδία που ακολουθήσε, ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ των φορέων και οργανώσεων στη Θεσσαλία (Αυτοδιοίκηση, Επιμελητήρια, Σωματεία, Αγροτικοί σύλλογοι, επιστημονικοί φορείς κλπ.) καταδίκασαν εμφατικά το Σχέδιο του υπουργού Σ. Φάμελλου.
Αυτό όμως δεν εμπόδισε τον κ. υπουργό να επιβάλλει την άποψη του με διάφορα προσχήματα (δήθεν οικολογικά, νομικά κα), αγνοώντας προκλητικά τα πορίσματα της «διαβούλευσης».
Έτσι, με μια απλή υπουργική απόφαση (!), ανέτρεψε τον σχεδιασμό τριών δεκαετιών, οδηγώντας επενδύσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ σε εγκατάλειψη και απαξίωση.
Επιπλέον, ΟΥΔΕΠΟΤΕ η κυβέρνηση αυτή αποτόλμησε μια ουσιαστική συζήτηση στη Βουλή για την ολοκλήρωση ή ακύρωση των έργων Αχελώου, ώστε να διαθέτει, έστω και με την κυβερνητική της πλειοψηφία, κάποιο στοιχειώδες πολιτικό και δημοκρατικό έρεισμα στις επιλογές της.
Ως αποκορύφωμα μάλιστα της υποκρισίας και της πολιτικής ανασφάλειας του ΣΥΡΙΖΑ, ούτε στην κατεδάφιση των έργων προχώρησαν, όπως όφειλαν, ώστε να είναι στο ελάχιστο «συνεπείς» στις πολιτικές τους αποφάσεις.
Την ίδια δεκαετία (2010) το θεσμικό πλαίσιο ΔΥ παραμένει αναχρονιστικό και αναποτελεσματικό, με υπηρεσίες χωρίς στελέχωση και σύγχρονα τεχνικά μέσα, χωρίς ενιαίο συντονιστικό φορέα με την συμμετοχή των χρηστών νερού (υδρεύσεις – ΟΤΑ, αρδεύσεις – ΤΟΕΒ κλπ.), με αποτέλεσμα ο τομέας αυτός να βρίσκεται σε μια άθλια, μάλλον τριτοκοσμική, κατάσταση, παρότι στο μεταξύ οξύνθηκαν δραματικά τα προβλήματα υδατικής ασφάλειας (πλημμύρες, ξηρασία, ερημοποίηση), αυξήθηκαν κατακόρυφα οι ανάγκες υδάτων, οι γεωτρήσεις, από 7.000 την δεκαετία 1980, έφθασαν στον αριθμό – ρεκόρ των 33.000, τα ελλείμματα – κυρίως στους υπόγειους υδροφορείς – εκτινάχθηκαν, τα ποτάμια «στέρεψαν» και η ξηρασία επελαύνει.
Συνοπτικά, η δεκαετία 2010 για το υδατικό της Θεσσαλίας υπήρξε η χειρότερη δεκαετία μετά τον πόλεμο και οι πολιτικοί της διαχειριστές κατώτεροι των περιστάσεων.
Στις αρχές της νέας δεκαετίας (2020) που διανύουμε η κατάσταση δεν έχει αλλάξει.
Η σημερινή κυβέρνηση ακολουθεί την ίδια πολιτική σε όλους τους τομείς που προαναφέραμε.
Κάτι πήγε να κινηθεί τον Γενάρη του 2020 με μια ευρύτατη σύσκεψη υπό τον υπουργό Επικρατείας κ. Γ. Γεραπετρίτη, που δημιούργησε αρχικά ορισμένες προσδοκίες πως το υδατικό της Θεσσαλίας θα τύχει ειδικού ενδιαφέροντος από την νέα (τότε) κυβέρνηση.
Δυστυχώς, η επί τρία χρόνια στασιμότητα ακύρωσε αυτές τις προσδοκίες στην πράξη.
Στο μεταξύ οι γενικότερες συνθήκες στην Ευρώπη, με την ενεργειακή κρίση του 2021, τον πόλεμο στην Ουκρανία του 2022, την εκρηκτική αύξηση των τιμών σε ενέργεια και εφόδια, θα έλεγε κανείς ότι θα ευνοούσαν την επανεξέταση της αξίας της ΥΗ ενέργειας και την επιτάχυνση υλοποίησης και λειτουργίας των έργων Συκιάς και σήραγγας.
Όμως ούτε αυτό επηρέασε τις κυβερνητικές επιλογές.
Το μόνο που ίσως έπαιξε σημαντικό ρόλο για την επιτάχυνση κάποιων αποφάσεων φαίνεται ότι ήταν οι πλημμύρες του Ιανού και οι καταστροφές που σημειωθήκαν.
Πάντως, η κυβερνητική απόφαση για ένταξη σε πρόγραμμα υλοποίησης δυο αξιόλογων έργων (ταμιευτήρας Σκοπιάς Φαρσάλων και νέο δίκτυο ΤΟΕΒ Ταυρωπού), παρά την σημασία τους, δεν αλλοιώνει την συνολική εικόνα μιας ακόμη χαμένης τετραετίας όπως περιγράψαμε.
Επίσης ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης, σε αντίθεση με την πραγματική θέληση του λαού και των φορέων της Θεσσαλίας, με πρόσχημα τις «συνταγματικές» – όπως δήλωσε – δυσκολίες και την καθυστέρηση της αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ, στην πράξη εφαρμόζει και αυτός (όπως ο κ. Τσίπρας) την πολιτική εγκατάλειψης των έργων Αχελώου, χωρίς να δεσμεύεται εάν θα κατεδαφίσει η θα ολοκληρώσει τα έργα εφόσον επανεκλεγεί, καλλιεργώντας με τον τρόπο αυτό την απογοήτευση στον κόσμο.
Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως η «απένταξη» των έργων από την κυβέρνηση Τσίπρα, κατά ένα τρόπο, «βόλεψε» τον κ. Μητσοτάκη και τους υπουργούς του !
Η ισχυρή και δημόσια εκφρασμένη (πρόσφατα σε κοινή συνεδρίαση 2 επιτροπών της Βουλής) θέληση βουλευτών της ΝΔ για επανέναρξη των έργων από μόνη της δεν δείχνει να είναι αρκετή για αλλαγή πορείας από τον πρωθυπουργό.
Και όλα αυτά χωρίς ΚΑΝΕΙΣ από τις «ευαίσθητες» πολιτικές ηγεσίες των δυο κομμάτων να ανησυχεί για την οικολογική καταστροφή που εξελίσσεται στο «αποκομμένο» ποτάμιο οικοσύστημα του Αχελώου, χωρίς ΚΑΝΕΙΣ να δείχνει έμπρακτη αγωνία για τους κινδύνους καταστροφών σε περίπτωση ισχυρής πλημμύρας και για τις ζημίες που θα προκληθούν από τα σκυροδέματα και τους μεγάλους όγκους χωμάτων στα προφράγματα που επί χρόνια παρεμποδίζουν την ροή των υδάτων.
Φυσικά εάν κάτι συμβεί, εάν χαθούν ζωές και περιουσίες ανθρώπων στην περιοχή, μερικοί ίσως παραπεμφθούν για κάποια πλημμελήματα, αλλά μετά από δικαστικές διαδικασίες αρκετών ετών (σημ. : το έργο το έχουμε ξαναδεί….) όλα θα ξεχαστούν.
Θα σημειώσουμε επίσης πως παρότι είναι γνωστό πώς τα νερά του Αχελώου (εάν μεταφερθούν) αλλάζουν καθοριστικά τα διαθέσιμα του ΥΔ/Θ σε όλα τα επίπεδα (αποθέματα ασφάλειας, αρδεύσεις, οικολογική αποκατάσταση υπόγειων υδροφορέων κλπ.), φαίνεται ότι αυτή η απαράδεκτη τεχνητή εκκρεμότητα των έργων εξυπηρετεί αμφότερες τις ηγεσίες των δυο μεγάλων κομμάτων που διεκδικούν της εξουσία.
Σκεφθείτε (θεωρητικά) πως εάν σήμερα ανακοίνωναν την οριστική κατεδάφιση των έργων, εκτός από εξηγήσεις για το φιάσκο της απώλειας εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ, θα ήταν υποχρεωμένοι να εξασφαλίσουν τουλάχιστον άλλα 200 εκατομμύρια ευρώ για την καθαίρεση, να περιορίσουν δραστικά τις αρδεύσεις, να ακυρώσουν χιλιάδες ιδιωτικές γεωτρήσεις σε εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Οδηγίας, να στρέψουν τους αγρότες σε ξερικές καλλιέργειες, να προκαλέσουν σταδιακή αποχώρηση ενεργών αγροτών από τη γη τους.
Άραγε πόσο έτοιμοι είναι οι δυο ηγέτες να μιλήσουν καθαρά στους θεσσαλούς για μια τέτοια προοπτική ;
Ή μήπως σκέφτονται να αντισταθμίσουν την μη μεταφορά υδάτων από τον Αχελώο «πλημμυρίζοντας» τον κάμπο με φωτοβολταϊκά, καταδικάζοντας την Θεσσαλία σε μεγάλες απώλειες παραγωγικών εκτάσεων και σε υποχώρηση στον διατροφικό τομέα ;
Μήπως λοιπόν η τακτική της αποσιώπησης των προθέσεων τους στο επίμαχο ζήτημα εξυπηρετεί αμφότερους του μονομάχους ;
Για όλους αυτούς τους λόγους ζητούμε, χωρίς άλλη καθυστέρηση, συζήτηση και λήψη απόφασης στη Βουλή.
Και ας λάβουν σοβαρά υπόψη τους πως για τους θεσσαλούς, και όχι μόνο τους αγρότες, το υδατικό – περιβαλλοντικό πρόβλημα είναι το κυριότερο για τη ζωή μας και το μέλλον μας.
Και οι επερχόμενες εκλογές αποτελούν σπουδαία ευκαιρία να απαιτήσουμε μια καθαρή στάση των εκπροσώπων μας στα μείζονα αυτά θέματα.
Ας αξιοποιήσουμε αυτή τη συγκυρία ο καθένας με τον τρόπο του.
ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ.
*Γιαννακός Κώστας, γεωπόνος, πρόεδρος Γεωπονικού Συλλόγου Λάρισας, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ
*Γκούμας Κώστας, γεωπόνος, πρ. Δ/ντής Εγγείων Βελτιώσεων, πρ. πρόεδρος ΓΕΩΤΕΕ/Κεντρικής Ελλάδας, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ
*Μπαρμπούτης Τάσος, πολιτικός μηχανικός, μέλος ΔΣ ΕΘΕΜ, πρ. γραμματέας ΤΕΕ/ΚΔΘ, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ
