Η Θρησκευτική ιστορία της αρχαίας Ιθώμης (Φαναρίου και περιχώρων)
*Γράφει ο Δημήτρης Ντούσας
Γνωρίσαμε πως για τον Όμηρο, οι Πελασγοί, οι κάτοικοι της Θεσσαλίας πριν έρθουν οι Αχαιοί, είναι οι δημιουργοί των θεών του Ολύμπου. Προφανώς και οι κάτοικοι της αρχαίας Ιθώμης (Φαναρίου και περιχώρων) ήταν Πελασγοί και συνεπώς πίστευαν κι αυτοί στο Δωδεκάθεο. Αργότερα οι Αχαιοί, που κατέκτησαν την πελασγική Ιθώμη, υιοθέτησαν κι αυτοί την πίστη και τη λατρεία στους θεούς του Ολύμπου, όπως καταμαρτυρεί ο Όμηρος στην “Ιλιάδα”.
Η κατάκτηση του αχαϊκού βασιλείου της Ιθώμης από τους Δωριείς το 1.100 προ Χριστού, δεν επέφερε ριζικές αλλαγές στη θρησκευτική πίστη των κατοίκων της. Μπορεί το άλλοτε κραταιό βασίλειο να εξέπεσε σε ένα μικρό χωριό, αλλά η λατρεία των θεών του Ολύμπου συνεχίστηκε. Έτσι η πίστη των ανθρώπων της αρχαίας Ιθώμης έως την επικράτηση του χριστιανισμού, 4ο αιώνα μ.Χ., στηριζόταν πάνω στο Δωδεκάθεο.
Αυτό καταμαρτυρείται από μια σειρά αρχαιολογικά θρησκευτικά μνημεία:
1. Στη σημερινή θέση του ναού του Αγίου Σεραφείμ, που κτίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1920, βρέθηκαν τα εξής αρχαία θρησκευτικά μνημεία:
α. Μια πλάκα που έγραφε “ναός της θεάς Δήμητρας”. Τη μαρτυρία αυτή τη διέσωσε ο δάσκαλος του χωριού μας Κώστας Βερίλλης, όπως με διαβεβαίωσε ο γιος του και πρώην δήμαρχος Καρδίτσας, Δομήνικος Βερίλλης καθώς και ο πρώην πρόεδρος της κοινότητας Φαναρίου, Ιωάννης Φασιανός. Τη πλάκα αυτή με την επιγραφή την είχε δείξει ο δάσκαλος τού Κώστα Βερίλλη στους μαθητές στα μέσα της δεκαετίας του 1920. Ο Κώστας Βερίλλης ήταν τότε μαθητής δημοτικού (είχε γεννηθεί το 1918). Σήμερα δεν ξέρω πού βρίσκεται η πλάκα αυτή… Κάνω έκκληση σε όποιον γνωρίζει σχετικά να μας ενημερώσει!
β. Κίονες αρχαίου ναού στον σημερινό Άγιο Σεραφείμ. Σύμφωνα με μαρτυρίες στον τόπο αυτό υπήρχαν όρθιες κολώνες ναού, προφανώς της θεάς Δήμητρας. Σήμερα στον αύλειο χώρο του ναού του Αγίου Σεραφείμ έχουν μεταφερθεί οι κολώνες του αρχαίου ναού, μάλλον ιωνικού ρυθμού, που βρέθηκαν λίγο πιο κάτω από τον ναό, προς τη βρύση “Τσιτσιπινα”. Μία κολώνα έχει μεταφερθεί και στην πλατεία του χωριού. Δεν γνωρίζω τη χρονολογία δημιουργίας του ναού και των κολώνων του. Εκείνο που γνωρίζω είναι πως οι κίονες ιωνικού ρυθμού άρχισαν να δημιουργούνται από τους αρχαίους τεχνητες από τον 6ο αιώνα προ Χριστού και δώθε.
2. Κίονες αρχαίου ναού, ιωνικού μάλλον ρυθμού, στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννου, κοντά στο κάστρο του Φαναρίου, για την ακρίβεια κάτω από τα τείχη του. Μια κολώνα βρίσκεται στο κέντρο της αυλής του σημερινού χριστιανικού ναού, με το πανέμορφο σκαλιστό τέμπλο, που χτίστηκε γύρω στα 1881, λίγο πριν ή λίγο μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας από τους Τούρκους. Άλλα απομεινάρια του αρχαίου ναού, που φαίνεται πως ήταν προς τιμή του θεού Απόλλωνα, βρίσκονται στα θεμέλια του καμπαναριού – όπως μπορεί να δει κανείς με τα μάτια του. Εκεί, πολύ κοντά, ανάμεσα στον Αγιάννη και στο βυζαντινό, μεσαιωνικό κάστρο του Φαναρίου, του 13ου αιώνα μετά Χριστόν, βρίσκονται απομεινάρια του πελασγικού κάστρου της αρχαίας Ιθώμης, με τα κυκλώπεια τείχη του.
3. Στον σημερινό χριστιανικό ναό της Αγίας Παρασκευής, στα σκαλοπάτια του, βρίσκονται κιονόκρανα αρχαίου ναού. Δεν έχω πληροφορίες για το ποιος αρχαίος θεός λατρευόταν εκεί. Τα σχετικά μνημεία μού τα έδειξε ο Αποστόλης Φλωριδης, υπεύθυνος του Λαογραφικού Μουσείου Φαναρίου. Ο Φλωριδης μού είπε ακόμα πως στην αυλή της Αγίας Παρασκευής, έχουν θαφτεί άλλα δύο τέτοια αρχαιολογικα ντοκουμέντα. Μου υπέδειξε μάλιστα και τα ακριβή σημεία ταφής. Σύμφωνα με τον αρχαίο γεωγράφο και ιστορικό Στράβωνα, που έζησε από το 64 π Χ. ως το 24 μ.Χ., η αρχαία Ιθώμη Φαναρίου και περιχώρων, προσαρτήθηκε στο κράτος της Μητρόπολης Καρδίτσας, γύρω στον 3ο με 2ο αιώνα π. Χ.. Το κράτος της Μητρόπολης είχε δημιουργηθεί τον 5ο αιώνα προ Χριστού. Εκεί, στη Μητρόπολη, βρέθηκε αρχαϊκός ναός του Απόλλωνα και χάλκινο άγαλμά του, του 6ου αιώνα προ Χριστού. Σύμφωνα με τον Στράβωνα, στη Μητρόπολη, οι κάτοικοι αποδέχονταν και λάτρευαν και τη θεά Αφροδίτη. “Μάλιστα”, γράφει, “η θεά Αφροδίτη αποδεχόταν τη θυσία των χοίρων” (γουρουνιών)! [Το σχετικό βιβλίο τού Στράβωνα μου το υπέδειξε ο φίλος Αλέκος Καράμπορος]. Φαίνεται πως και στο Φανάρι Καρδίτσας, που τότε λεγόταν Ιθώμη, λατρευόταν και η θεά Αφροδίτη. Ίσως αυτά τα αρχαία μνημεία ναού που βρέθηκαν στη μικρή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, στο κέντρο του χωριού μας, να ήταν προς τιμή της θεάς Αφροδίτης.
Στην αρχαία Ιθώμη Φαναρίου και περιχώρων υιοθετήθηκε η ίδια πολιτική, που υιοθετήθηκε σ’ όλο τον ελλαδικό χώρο: Πάνω στους αρχαίους ναούς των θεών του Ολύμπου η εκκλησία έκτισε, και το βυζαντινό κράτος επέτρεψε, την ανέγερση χριστιανικών ναών, με υλικά των αρχαίων ναών.
Πολλά βέβαια από αυτά που γράφω παραπάνω θα πρέπει να τα φέρει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη και οι επιστήμονες αρχαιολόγοι. Κακώς που τέτοια μνημεία, που συμβάλλουν στην ιστορική μας μνήμη, δεν έχουν αναδειχθεί.
[Στη φωτογραφία, που ακολουθεί, είναι το Φανάρι Καρδίτσας, με το όμορφο κάστρο του στην κορυφή του λόφου, απ’ όπου φαίνεται ολόκληρη η θεσσαλική πεδιάδα και τα γύρω βουνά της (Όλυμπος, Κίσσαβος, Πήλιο, Άγραφα, Πίνδος, Μετέωρα, Χάσια και Αντιχάσια). Είναι ιστορική και αισθητική ανάγκη όλα τα σχολεία της Θεσσαλίας να επισκεφθούν το ιστορικό χωριό μας. Οι δάσκαλοι και οι καθηγητές πρέπει να οργανώσουν εκπαιδευτική επίσκεψη σ’ αυτόν τον πανέμορφο και ιστορικό τόπο.
Έξω απ’ τα τείχη του κάστρου λειτουργεί μια όμορφη και φιλόξενη καφετέρια. Στον κεντρικό δρόμο του χωριού λειτουργεί και ταβέρνα.
Πληροφορίες: *Ντούσας Δημήτρης, δάσκαλος φιλοσοφίας συγγραφέας και πρόεδρος του Ανοικτού Φιλοσοφικού Σχολείου Φαναρίου Καρδίτσας
Τηλέφωνο επικοινωνίας 6976026625
