Η ημερίδα για την παγκόσμια ημέρα νερού επιβεβαίωσε την αδιέξοδη πορεία του υδατικού – περιβαλλοντικού προβλήματος της Θεσσαλίας
(Τάσος Μπαρμπούτης – Φάνης Γέμτος – Κώστας Γκούμας)*
Στις 20 Μάρτιου διοργανώθηκε στη Λάρισα από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Θεσσαλίας – Στέρεας Ελλάδας, σε συνεργασία με την ΠΕΔ/Θ και το ΓΕΩΤΕΕ/ΚΕ, ημερίδα με θέμα «Θεσσαλία και Νερό – Απειλές και Ευκαιρίες» και ήταν αφιερωμένη στην ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΝΕΡΟΥ (22 Μάρτιου κάθε χρόνο).
Από τις εισηγήσεις των αξιολόγων εισηγητών [που είναι αναρτημένες στο ypethe.gr και μπορείτε να τις βρείτε εδώ {1}] καθώς και τις παρεμβάσεις και τον διάλογο που ακολουθήσε προέκυψαν σημαντικά ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.
Στο Α΄ μέρος παραθέσαμε τις γενικές διαπιστώσεις και συνοπτικά στοιχεία για την Γεωργία την ασφάλεια, τις απειλές και την οικολογική υποβάθμιση.
(Μέρος Β΄) :
Δ. ΥΔΑΤΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ
Το υδατικό ισοζύγιο στο ΥΔΘ είναι ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΟ, κυρίως λόγω της εκτεταμένης χρήσης νερού για την Γεωργία.
Σε σχέση με την προηγουμένη περίοδο αξιολόγησης (ΣΔΛΑΠ 2017) καταγράφεται ΑΥΞΗΣΗ της συνολικής ζήτησης νερού, από 1.425 εκατ. κ. μ. νερού (ΣΔΛΑΠ 2017) σε 1.531 εκατ. κ. μ. αντίστοιχα σήμερα.
Η κάλυψη της ζήτησης αρδευτικού νερού γίνεται με μη βιώσιμο τρόπο, αντίθετο με τις αρχές της σχετικής οδηγίας για τα νερά, τόσο όσον αφορά στα υπόγεια νερά αλλά και στα επιφανειακά οικοσυστήματά.
Εάν λάβουμε υπόψη πως η ασφαλής ποσότητα διαθέσιμων υδάτων από ταμιευτήρες ανέρχεται σε 220 εκατ. κ. μ. ετησίως, η ποσότητα βιώσιμης απόληψης υπογείων υδάτων σε 620 εκατ. κ. μ. και η αντίστοιχη απόληψη από επιφανειακά σε 180 εκατ. κ. μ., τότε το ποσοτικό έλλειμμα διαμορφώνεται στα 511 εκατ. κ. μ. νερού ετησίως.
Με σκοπό την επίτευξη ενός ΒΙΩΣΙΜΟΥ ΙΣΟΣΚΕΛΙΣΜΕΝΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ προσφοράς – ζήτησης και αντίστοιχα την επίτευξη «καλής» κατάστασης σε όλα τα επιφανειακά και υπόγεια υδάτινα οικοσυστήματά, χωρίς όμως να υποβαθμιστούν οι υφιστάμενες χρήσεις, από το νέο (2η αναθεώρηση) ΣΔΛΑΠ θα τεθούν οι ακόλουθοι στόχοι :
– συνολική ετήσια μείωση απωλειών από την μεταφορά αρδευτικού νερού και από τον εξορθολογισμό των αρδεύσεων 149 εκατ. κ. μ. νερού [σημ.: παραδοχή κατανάλωσης 450 έως 503 κ. μ. νερού ανά στρέμμα].
– υλοποίηση και λειτουργία ήδη δρομολογημένων έργων ταμίευσης για εξασφάλιση 37 εκατ. κ. μ. νερού ετησίως.
– υλοποίηση και λειτουργία έργων τεχνητού εμπλουτισμού με όφελος 10 εκατ. κ. μ. νερού ετησίως.
– υλοποίηση και λειτουργία ΠΡΟΘΕΤΩΝ έργων ταμίευσης εντός της ΛΑΠ Πηνειού [σημείωση: Πύλη, «χαμηλό» Μουζάκι, Καλούδα, Νεοχωρίτης, Αγιονέρι (ημιτελές), Δελέρεια, Μπελμάς, ρουφράκτης Τίτανου και αλλά μικρότερα] με όφελος 120 εκατ. κ. μ. νερού ετησίως.
Ας σημειωθεί πως τα έργα αυτά είναι ΠΟΛΛΑΠΛΟΥ ΣΚΟΠΟΥ, με κύρια χαρακτηριστικά την αντιπλημμυρική προστασία, την ύδρευση οικισμών, την οικολογική αναβάθμιση επιφανειακών και υπογείων οικοσυστημάτων, την ύπαρξη αποθεμάτων για περιόδους ξηρασίας, την αντιμετώπιση ερημοποίησης, την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας (αναλόγως των υψομέτρων) και φυσικά την κάλυψη τοπικών αρδευτικών αναγκών.
- υλοποίηση και λειτουργία λιμνοδεξαμενών σε πεδινές παραποτάμιες περιοχές, με όφελος 20 εκατ. κ. μ. νερού ετησίως [σημ.: η παραδοχή του ΣΔΛΑΠ (1η αναθεώρηση /2017) για δυνατότητα ταμίευσης σε λιμνοδεξαμενές ποσότητας 75 εκ.κ.μ. κρίθηκε από τους μελετητές ανεδαφική και λανθασμένη]. Σημειώνουμε ότι οι λιμνοδεξαμενές σε καλλιεργούμενες εκτάσεις αποτελούν σπατάλη καλλιεργήσιμης γης σχετικά με τους ταμιευτήρες στα βουνά όπου δεν έχουμε αντίστοιχη απώλεια.
Από τα προηγούμενα προκύπτει πως, ακόμη και εάν υλοποιηθούν όλα τα παραπάνω, υπό τις παρούσες συνθήκες θα παραμένει ΕΛΛΕΙΜΜΑ 175 εκατ. κ. μ. νερού ετησίως (με πολλές όμως αβεβαιότητες που θα μπορούσαν να το αυξήσουν περισσότερο), οπότε πρέπει να αναζητηθούν συνδυασμένες λύσεις, έργα και παρεμβάσεις ώστε αυτό να εξαλειφθεί. Όσο η κατάσταση παραμένει σχεδόν στάσιμη, όσο δεν πραγματοποιείται υποκατάσταση σημαντικού αριθμού γεωτρήσεων από νέους ταμιευτήρες, οι κίνδυνοι που προαναφέραμε μεγαλώνουν.
Επίσης ας μην αγνοείται το γεγονός πως μόνο από την λειτουργία των περίπου 30 – 33.000 γεωτρήσεων στη Θεσσαλία καταναλώνεται ετησίως η ιδιαίτερα μεγάλη ποσότητα των 700 GWh ηλεκτρικής ενέργειας, και μάλιστα σε μια περίοδο υψηλών τιμών ενέργειας και αυξημένων εισαγωγών (αέριο κλπ.).
Ε. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΩΝ (ΔΥ) – ΔΙΟΙΚΗΣΗ
Η αντιμετώπιση των υδατικών θεμάτων και η Διαχείριση τους, με στόχο να παραδώσουμε μια βιώσιμη κατάσταση στις επόμενες γενιές, επιβάλλεται να αναπτύσσονται ανταλλαγές απόψεων και συνεργασίες αναμεσά στους χρήστες νερού και την αρμόδια διοίκηση, να συν-διαμορφώνονται οι αναγκαίες αποφάσεις και κυρίως η ΔΥ να είναι ΟΛΙΣΤΙΚΗ, με βάση τα κριτήρια της ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ, της ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ και της ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ και της ορθολογικής διαχείρισης των ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΠΟΡΩΝ.
Όλα τα παραπάνω έρχονται σε αντίθεση με την συνεχιζόμενη πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων και ευθυνών, την υποστελέχωση σε εξειδικευμένο προσωπικό και την περιορισμένη δράση των αρμοδίων φορέων, την έλλειψη κατάλληλου εξοπλισμού και ψηφιακών συστημάτων.
Για παράδειγμα η αρμόδια Διεύθυνση Υδάτων Θεσσαλίας, με το βαρύ έργο καταγραφής, δανειοδότησης και παρακολούθησης δεκάδων χιλιάδων γεωτρήσεων, θαμμένη κυριολεκτικά σε ένα τεράστιο αριθμό καταχωρημένων – μη ελεγμένων φακέλων, ΔΕΝ διαθέτει κατάλληλο λογισμικό, με αποτέλεσμα κάνεις να μην γνωρίζει υπεύθυνα τον ακριβή αριθμό γεωτρήσεων, τα επιμέρους χαρακτηριστικά τους (ισχύ κλπ.),τις αντλούμενες ποσότητες νερού. Φυσικά καμμιά συζήτηση δεν γίνεται από την κεντρική διοίκηση και τις κυβερνήσεις για ένα ενιαίο σύστημα παρακολούθησης των υδάτων σε κάθε ΥΔ, των διαθέσιμων ποσοτήτων κατά πηγή προέλευσης (ταμιευτήρες, υπόγεια, επιφανειακά από ποταμούς κλπ.), τις αντίστοιχες καταναλώσεις, την καταγραφή αποθεμάτων, κοκ.
Τέλος απουσιάζει εντελώς ένα πρόγραμμα αντιμετώπισης εκτάκτων συνθήκων ξηρασίας που, ειδικά εφέτος λόγω περιορισμένων βροχοπτώσεων – χιονοπτώσεων, αναμένεται να «επισκεφθεί» και πάλι την περιοχή μας.
Επίσης σε ότι αφορά στους ΤΟΕΒ της περιοχής, που καλύπτουν πολλά αρδευόμενα στρέμματα με συλλογικά δίκτυα, η εποπτεία τους είναι υποβαθμισμένη και το ξεπερασμένο και αναποτελεσματικό θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας τους ανάγεται στο 1958 !
Η διεκδίκηση της προώθησης της ορθής διαχείρισης των υδάτων της Θεσσαλίας από τους τοπικούς φορείς πρέπει να ενταθεί εάν δεν θέλουμε να έχουμε ερημοποίηση περιοχών της Θεσσαλίας στα επόμενα χρόνια αλλά αντίθετα να διατηρήσουμε και να αναπτύξουμε περισσότερο των πρωτογενή τομέα της περιοχής.
ΣΤ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
Η επίλυση του υδατικού προβλήματος της Θεσσαλίας αποτελεί ένα σύνθετο πολυπαραμετρικό ζήτημα. ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ του είναι :
– Η αντιμετώπιση του ελλειμματικού ισοζυγίου στο ΥΔΘ με ΒΙΩΣΙΜΟ τρόπο και χωρίς να υπονομεύεται το παραγωγικό δυναμικό στην περιοχή, είναι κομβικής σημασίας για την επίτευξη των στόχων της Οδηγίας Πλαίσιο για τα νερά. Χωρίς όμως να υπονομεύεται το παραγωγικό δυναμικό στην περιοχή και το μέλλον της Θεσσαλίας γενικότερα, δεδομένου αλώστε πως η ανάπτυξη του γεωργικού τομέα στη Θεσσαλία είναι επίσης κομβικής σημασίας από κοινωνική, οικονομική, περιβαλλοντική και ιστορική άποψη.
– Η ανάπτυξη της Γεωργίας για να είναι βιώσιμη πρέπει υποχρεωτικά να συνδυαστεί με την υλοποίηση και εφαρμογή μέτρων εξοικονόμησης στην κατανάλωση και παράλληλα αύξηση της ποσότητάς διαθέσιμου αρδευτικού νερού.
– Η περαιτέρω υλοποίηση έργων ταμίευσης στο ΥΔ Θεσσαλίας καθώς και η ΕΝΙΣΧΥΣΗ του υδατικού της δυναμικού με την μεταφορά 250 εκατ. κ. μ. νερού από τον π. Αχελώο [σημ. : επιλογή ΣΔΛΑΠ 2014/κυβέρνηση Σαμαρά] αποτελούν αποφασιστικής σημασίας εργαλεία για την βιώσιμη διαχείριση υδατικών πόρων. Σε περίπτωση που η απόφαση για την ενίσχυση αναιρεθεί και επιλεγεί η ακύρωση των ημιτελών έργων Αχελώου [σημ. : επιλογή 1ης αναθεώρησης ΣΔΛΑΠ 2017/κυβέρνηση Τσίπρα], η συρρίκνωση των αρδευομένων εκτάσεων θεωρειται επιβεβλημένη και εκτιμάται πως η μείωση τους θα ανέλθει στα 400 χιλιάδες έως ένα (1) εκατομμύριο στρέμματα (ανάλογα με το είδος καλλιεργειών, το χρονικό διάστημα υπολογισμού των έργων, την επιτυχία ενός προγράμματος εξοικονόμησης, τον βαθμό διάδοσης νέων συγχρόνων μεθόδων στη Γεωργία κλπ.).
– Η εκπόνηση ενός ολοκληρωμένου ΣΧΕΔΙΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ του ΓΕΩΡΓΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ στη Θεσσαλία (με βάση τις επιλογές που θα υπάρξουν στα προαναφερθέντα θέματα), με πιθανούς στόχους την αναδιάρθρωση καλλιεργειών με γνώμονα την μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία (και παράλληλα την μέγιστη δυνατή κάλυψή των διατροφικών αναγκών στη χώρα αλλά και του Πλανήτη), την ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα (μεταποίηση αγροτικών προϊόντων κλπ.), την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας με προϊόντα υψηλής ποιότητας και διεθνείς πιστοποιήσεις, την ανάπτυξη δικτυών μεταφοράς και προώθησης όλων των παραπάνω προϊόντων εντός και εκτός Ελλάδας.
– Σε κάθε περίπτωση, εφόσον θα ληφθούν οι βασικές αποφάσεις σχετικά με τις παραπάνω παραμέτρους του Υδατικού ζητήματος, η διοίκηση οφείλει την εκπόνηση ενός μέσο – μακροπροθέσμου ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΥ ΠΛΑΝΟΥ (MASTERPLAN) ΔΡΑΣΕΩΝ και ΕΡΓΩΝ, με χρονοδιάγραμμα και καθορισμό προτεραιοτήτων, που θα είναι από όλους σεβαστό και δεν θα μεταβάλλεται με την εναλλαγή κυβερνήσεων η ακόμη και με μια απλή αλλαγή ενός υπουργού…
– Τέλος τα στοιχεία που έχουν στη διάθεση τους οι κυβερνήσεις, είτε από το ισχύον ΣΔΛΑΠ, είτε από παλαιότερες διάσπαρτες σε πλήθος υπουργείων τεχνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές μελέτες, είναι υπερεπαρκή για να προχωρήσουν στην λήψη ΟΡΙΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ σε όλα τα εκκρεμή ζητήματα, χωρίς άλλη καταστροφική καθυστέρηση.
Εκείνο που δυστυχώς απουσιάζει είναι η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΟΥΛΗΣΗ και η τόλμη ώστε να δοθεί τέλος σε υποθέσεις που χρονίζουν (πχ. εγκαταλειμμένα έργα Αχελώου), να πραγματοποιηθεί μια θαρραλέα επιλογή μείωσης των αρδευομένων καλλιεργειών (εάν επιλέξουν ακύρωση της «ενίσχυσης») και γενικά να γίνει μια νέα αρχή, συμβατή με τον σεβασμό στην «δημοκρατία», τον «διάλογο» με τους φορείς, την «διαφάνεια», την «αποκέντρωση» και την «επιτελική» λειτουργία των Υπουργείων και των άλλων κέντρων αποφάσεων, έννοιες που κατά κόρον χρησιμοποιούνται από τα κόμματα που μας κυβερνούν αλλά στην πράξη δεν βλέπουμε να εφαρμόζονται.
Μπαρμπούτης Τάσος, πολιτικός μηχανικός, μέλος ΔΣ ΕΘΕΜ, πρ. γραμματέας ΤΕΕ/ΚΔΘ, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ,
Φάνης Γέμτος, Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος ΕΔΥΘΕ,
Γκούμας Κώστας, γεωπόνος, πρ. Δ/ντής Εγγείων Βελτιώσεων, πρ. πρόεδρος ΓΕΩΤΕΕ/Κεντρικής Ελλάδας, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ
{1} Hμερίδα «Θεσσαλία και νερό: Απειλές & Ευκαιρίες»:
