Του Κωστή Γ. Νούσιου
Δικηγόρου
Εντεταλμένου περιφερειακού συμβούλου Θεσσαλίας
Στην Ελλάδα της τελευταίας δεκαετίας, στα χρόνια της λιτότητας, η οικονομία αναπόφευκτα βρίσκεται στο επίκεντρο των καθημερινών συζητήσεων και της πολιτικής ατζέντας. Υπάρχει ωστόσο μια συνέπεια της κρίσης που έχει υποτιμηθεί επικίνδυνα: Η γήρανση του πληθυσμού και η υπογεννητικότητα.
Η δημογραφική συγκυρία είναι δυσοίωνη τόσο για το παρόν όσο και για το μέλλον της χώρας. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, η Ελλάδα βιώνει τη χαμηλότερη γονιμότητα στην ιστορία της, καταγράφοντας τις υψηλότερες τιμές του δείκτη γήρανσης και της αναλογίας ηλικιωμένων στην Ευρώπη και στον κόσμο (η ηλικιακή ομάδα των ατόμων άνω των 65 γίνεται πιο πυκνή και ανέρχεται σε 21,6%). Το ισοζύγιο μεταξύ γεννήσεων και θανάτων είναι αρνητικό (88.553 έναντι 124.501 το 2017) και οι εκτρώσεις αγγίζουν ή και ξεπερνούν τις 350.000 κατ’ έτος.
Οι αιτίες της δημογραφικής γήρανσης εντοπίζονται κυρίως στην παρατεταμένη οικονομική ύφεση. Το κόστος ζωής και ανατροφής ενός παιδιού καθιστούν απαγορευτική στα ζευγάρια τη σκέψη δημιουργίας πολυμελούς οικογένειας (το κυρίαρχο μοτίβο είναι η απόκτηση ενός ή δύο παιδιών το πολύ). Είναι συχνό επίσης το φαινόμενο της αναβολής της τεκνοποίησης από πολλά νέα ζευγάρια, που περιμένουν τη βελτίωση της οικονομικής συγκυρίας. Εκτός από τη δομή της οικογένειας που αλλάζει, παρατηρείται η διαμόρφωση νέων τάσεων και νοοτροπιών σε σχέση με τον θεσμό του γάμου και της οικογένειας. Προτεραιότητα των νέων είναι η καριέρα και η οικονομική ανεξαρτησία, με τη δημιουργία οικογένειας να μετατοπίζεται χρονικά μετά τα 35 έτη. Ένας παράγοντας που επίσης συμβάλει στην πτώση του δείκτη γονιμότητας είναι το «brain drain», το νέο κύμα μετανάστευσης Ελλήνων παραγωγικής ηλικίας που αυξήθηκε ραγδαία στα χρόνια της κρίσης. Οι νέοι αυτοί επιστήμονες αποτελούν σημαντικό «κεφάλαιο» για το Δημογραφικό.
Οι συνέπειες της γήρανσης του πληθυσμού είναι πολύ-επίπεδες και εν δυνάμει ορατές τόσο στον τομέα της οικονομίας όσο και στην κοινωνία (συρρίκνωση του ενεργού πληθυσμού και του εργατικού δυναμικού, επιβάρυνση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και πρόνοιας). Η χώρα χρειάζεται μια νέα κυβέρνηση που θα στραφεί σε πολιτικές με κέντρο τους την οικογένεια, ενός θεσμού του οποίου η παραδοσιακή δυναμική φθίνει και έχει πολιτικά παραμεληθεί στην Ελλάδα.
Σε αυτό το πλαίσιο, η απόφαση της Νέας Δημοκρατίας να τοποθετήσει την κοινωνική πολιτική στην κορυφή της ατζέντας της ενόψει εκλογών δεν είναι τυχαία. Ως λαϊκό κόμμα, κινούμενη στα πρότυπα χωρών που έχουν επιτύχει δημογραφική ισορροπία (υπόδειγμα οι σκανδιναβικές), η Νέα Δημοκρατία έχει παρουσιάσει τις προτάσεις της για το Δημογραφικό σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο οικογενειακής πολιτικής που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων:
– Παροχή κινήτρων για την απόκτηση περισσότερων παιδιών μέσω φορολογικών ελαφρύνσεων και επιδομάτων (αύξηση του αφορολογήτου κατά 1.000 ευρώ για κάθε παιδί της οικογένειας, ειδικό οικονομικό βοήθημα σε περίπτωση γέννησης επόμενου παιδιού εντός 30 μηνών από την προηγούμενη γέννα, υπαγωγή των βρεφικών ειδών πρώτης ανάγκης στον χαμηλό συντελεστή ΦΠΑ)
– Παροχή ποιοτικών υπηρεσιών παιδικής μέριμνας και βελτίωση της πρόσβασης στην προσχολική και άλλες εκπαιδευτικές υπηρεσίες (κουπόνια για τις ασθενέστερες οικονομικά οικογένειες, επέκταση του ωραρίου των παιδικών σταθμών)
– Πολιτικές που θα εξασφαλίζουν τη δυνατότητα συμφιλίωσης του οικογενειακού και του επαγγελματικού βίου (διευκολύνσεις στις γονικές άδειες, επιλογή μειωμένου ωραρίου εργασίας).
– Ρυθμίσεις στην αγορά εργασίας και πολιτικές εναρμόνισης της γονιμότητας και της απασχόλησης των γυναικών
– Θεσμικά μέτρα για την προετοιμασία της κοινωνίας και της πολιτείας στις δημογραφικές εξελίξεις (ενίσχυση του κοινωνικού χαρακτήρα του εκπαιδευτικού συστήματος, σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία, προώθηση μιας πολύπλευρης ευρωπαϊκής πολιτικής για την αντιμετώπιση των δημογραφικών προκλήσεων).
– Στήριξη των μεγάλων οικογενειών (επαναφορά των επιδομάτων πολυτέκνων στα προ του ν. 4512/2018 επίπεδα, αύξηση του αφορολογήτου για την αγορά πρώτης κατοικίας).
– Σχέδιο για την αντιστροφή του «brain drain» (στήριξη στις νεοφυείς και καινοτόμες επιχειρήσεις, βελτιστοποίηση της σύνδεσης της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας, προώθηση της αξιοκρατίας)
– Μέτρα προώθησης της ενεργού και υγιούς γήρανσης και της δια-γενεακής αλληλεγγύης (αναμόρφωση του συνταξιοδοτικού ώστε να μην λειτουργεί αποτρεπτικά στην παράταση του εργασιακού βίου μετά τα 65, προληπτική ιατρική με έμφαση στις μεγαλύτερες ηλικίες, προγράμματα ψηφιακής κατάρτισης των ατόμων άνω των 55 ετών).
Η πρόκληση που θέτει το δημογραφικό ζήτημα είναι τεράστια σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, πόσο μάλλον για έναν νομό όπως αυτός της Καρδίτσας, με αυξητικές τάσεις στους δείκτες υπογεννητικότητας και γήρανσης του πληθυσμού του. Η λύση του προβλήματος προϋποθέτει επιθετικές και καινοτόμες πολιτικές και αγαστή συνεργασία κράτους και πολιτών. Αν, μέσω των παραπάνω πολιτικών, η οικογένεια ανακτήσει το ρόλο της ως το θεμέλιο της ελληνικής κοινωνίας, η χώρα μας θα μπορεί ξανά να αισιοδοξεί για τη βιωσιμότητά της.
Κωστής Γ. Νούσιος
Δικηγόρος
