25 Μαΐου 1973 – Το κίνημα του Ναυτικού – Η χαμένη ευκαιρία για την πτώση της Χούντας
Του Αθανάσιου Λαμπρόπουλου – Msc Ιστορικού
25 Μαΐου του 1973. Το αντιτορπιλικό «Βέλος ΙΙ» αγκυροβολεί έξω από το λιμάνι του Φιουμιτσίνο της Ιταλίας στην τελευταία πράξη της εκδήλωσης του Κινήματος του Ναυτικού κόντρα στο καθεστώς της «21ης Απριλίου». Πρωτεργάτης του Κινήματος ο (τότε) αντιπλοίαρχος Νίκος Παππάς που εγκατέλειψε νατοϊκή άσκηση με το Α/Τ Βέλος στο Τυρρηνικό Πέλαγος και το οδήγησε στην Ιταλία ζητώντας πολιτικό άσυλο, το οποίο και δόθηκε τελικά στον ίδιο και στο πλήρωμα. Τον ακολούθησαν έξι αξιωματικοί και 25 υπαξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού.
Εκείνη η αποφράδα 21η Απριλίου του 1967 ξημερώνει με τα τανκς να παρελαύνουν στους δρόμους της πόλης. Οι επόμενες ώρες περνούν στα βουβά σε μία χώρα, που -θαρρείς- κρατάει την ανάσα της. Το στράτευμα βράζει, οι πολίτες πολιορκούνται από τρόμο και ανασφάλεια. «Φου να μας κάνανε, θα πέφταμε…» θα ομολογήσει χρόνια μετά ο Παττακός, αλλά το «φου» δεν γίνεται… Και από εκείνη την 21η Απριλίου, η χώρα ξεκινά να βιώνει δικτατορία. Θρυαλλίδες αντίστασης στους «επαναστάτες» που… συστήνουν στους Έλληνες τον εγχώριο φασισμό, ξεπηδούν ανά τη χώρα, αναγκάζοντας τη χούντα να αποκαλύψει πολύ σύντομα τις μεθόδους της. Ο Ιωαννίδης που έχει αναλάβει εν λευκώ την ΕΣΑ εκπαιδεύει «μαντρόσκυλα» στο όνομα του «ιερού» δόγματος «νόμος και τάξη». Είκοσι χιλιάδες ανθρώπους ρίχνει στον… κρίσιμο τομέα της καταστολής ο επικεφαλής της στρατιωτικής αστυνομίας! Αυτούς θα χρησιμοποιήσει αργότερα για να ανατρέψει και να αντικαταστήσει τον Παπαδόπουλο. Το Καθεστώς συνέλαβε, εξόρισε, βασάνισε, δολοφόνησε, για να αποδείξει πλαστές συνωμοσίες και δολοπλοκίες. Αυτό είναι γνωστό και διαχρονικά προβεβλημένο. Βαρύ όμως ήταν και το πλήγμα από την πρώτη στιγμή, και καθ’ όλη τη διάρκεια της δικτατορίας, στις Ένοπλες Δυνάμεις. Στελέχη –και των τριών Όπλων- αποτάχτηκαν ή αποστρατεύτηκαν κατά εκατοντάδες, άλλοι φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν ή εξορίστηκαν. Αυτά, όπως και η αντιστασιακή δράση πολλών στρατιωτικών, δεν είναι ευρέως γνωστά ούτε προβεβλημένα.
Από την πρώτη κιόλας στιγμή, ο ναύαρχος Κωνσταντίνος Εγκολφόπουλος, αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, αντέδρασε σθεναρά εναντίον του δικτατορικού καθεστώτος, με αποτέλεσμα την αποστράτευσή του. Λίγους μήνες αργότερα, το σύνολο σχεδόν του Πολεμικού Ναυτικού ακολούθησε το παράδειγμα του Εγκολφόπουλου συμμετέχοντας στο αποτυχημένο κίνημα της 13ης Δεκεμβρίου 1967. Παρά την αποτυχία του κινήματος αυτού, τα στελέχη του Ναυτικού δεν εγκατέλειψαν τον αντιδικτατορικό αγώνα. Οι αξιωματικοί του Ναυτικού συνέχισαν λοιπόν να προετοιμάζουν νέο κίνημα ερχόμενοι σε επαφή με αξιωματικούς του Στρατού και της Αεροπορίας, με πολιτικούς (Κων/νος Καραμανλής, Γ. Ράλλης, Ευ. Αβέρωφ, ο οποίος λειτούργησε συμβουλευτικά ως προς το κίνημα), επιχειρηματίες (Νικήτας Βενιζέλος, αδελφοί Βαρδινογιάννη), αλλά και απλούς πολίτες, επιθυμώντας την εξασφάλιση της διακλαδικής στήριξης του σχεδιαζόμενου κινήματος, της διοικητικής του μέριμνας και της σύμπραξης σε αυτό των φοιτητών. Οι επαφές των στελεχών του ελληνικού Ναυτικού με εξωναυτικά στοιχεία είχαν περιορισμένη επιτυχία, η ιδέα, όμως, ενός Ναυτικού Κινήματος κέρδισε εύκολα έδαφος στις τάξεις των αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού. Ξεκινώντας από ένα πυρήνα πέντε συμμαθητών από την τάξη του 1948 της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, οι μυημένοι τις παραμονές του Κινήματος υπερέβησαν τους εκατό. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονταν οι κυβερνήτες της πλειοψηφίας των πλοίων του ελληνικού στόλου, καθώς και σημαίνοντα επιτελικά στελέχη όπως οι Σταθόπουλος και Δεμέστιχας που μπορούσαν να επηρεάζουν τη συγκρότηση των επιτελείων των πλοίων αλλά και τις κινήσεις τους επ’ ωφελεία του σκοπούμενου Κινήματος.
Το σχέδιο δράσης του Κινήματος ήταν ο αποκλεισμός του Λεκανοπεδίου της Αττικής μέσω του κλεισίματος του λιμανιού του Πειραιά και μέσω της απειλής πλήγματος του αεροδρομίου του Ελληνικού. Θα απειλούνταν επίσης οι γέφυρες των εθνικών οδών Αθηνών – Κορίνθου, Αθηνών – Λαμίας και του αντίστοιχου σιδηροδρομικού δικτύου, καθώς και οι κεραίες των ηλεκτρονικών ΜΜΕ στο Λεκανοπέδιο. Στη συνέχεια, θα επιδιδόταν τελεσίγραφο στους δικτάτορες με το οποίο θα ζητούσαν την ανάληψη της εξουσίας από προσωρινή οικουμενική κυβέρνηση και τη διενέργεια εκλογών. Σε περίπτωση που το τελεσίγραφο αυτό δεν γινόταν αποδεκτό ή έμενε αναπάντητο, θα καταλαμβανόταν η Σύρος και θα αποκλειόταν το λιμάνι της Θεσσαλονίκης αλλά και άλλα λιμάνια ώστε να καταστεί εντονότερη η πίεση στους δικτάτορες. Το σχέδιο αυτό ήταν μάλλον αισιόδοξο. Φαίνεται, όμως, ότι οι πρωτεργάτες του επιδίωκαν περισσότερο την πρόκληση ζωηρής ηθικής εντύπωσης παρά την πολεμική τους αναμέτρηση με τη χούντα. Ως προς αυτό, η μαρτυρία του Π. Μάλλιαρη ότι: «Μια από τις δυσκολίες μας ήταν ότι δεν είμαστε έτοιμοι να χύσουμε αίμα. Πιστεύω ότι ήταν καλύτερα που μας πιάσανε», καθρεφτίζει τον ειρηνικό χαρακτήρα του Κινήματος και την ομοιότητά του με την ένοπλη μα ειρηνική διαμαρτυρία του Κινήματος στο Γουδί το 1909.
Ανεξαρτήτως πάντως της πιθανότητας επιτυχίας του σχεδίου αυτού, τελικά δεν πρόλαβε να εφαρμοσθεί, καθώς ειδοποιήθηκαν εγκαίρως οι πραξικοπηματίες και συνέλαβαν τους επίδοξους κινηματίες. Ο κλονισμός του δικτατορικού καθεστώτος επιτεύχθηκε όμως μέσω της διαφυγής του Α/Τ «Βέλος» στην Ιταλία. Η κίνηση αυτή του Παππά, έδωσε νέα πνοή στην ελληνική αντίσταση κατά της χούντας και είχε τεράστια απήχηση τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Το «Βέλος» αποχωρεί από την νατοϊκή άσκηση στην οποία συμμετέχει στα ανοιχτά της Σαρδηνίας και πλέει πια για τα ιταλικά χωρικά ύδατα με προορισμό το επίνειο της Ρώμης, το λιμάνι του Φιουμιτσίνο. Ταυτόχρονα με την αποχώρηση του Βέλους από την άσκηση, ο Παππάς στέλνει μήνυμα, μέσω ασυρμάτου, προς όλους τους διοικητές των συμμετεχόντων ΝΑΤΟικών δυνάμεων, αλλά και στον επικεφαλής της Συμμαχίας: «Πιστοί στον πολιτισμό των λαών της Συμμαχίας που έχει θεμελιωθεί πάνω στις αρχές της Δημοκρατίας, της προσωπικής ελευθερίας και του σεβασμού προς τους νόμους, όλοι οι αξιωματικοί και το πλήρωμα του πλοίου μου, ως ένας άνθρωπος πιστός στον δοθέντα όρκο μας, με βαθύτατη λύπη, εγκαταλείπουμε τις ασκήσεις. Με τη συμπάθεια ολόκληρου του ελεύθερου κόσμου θα παλέψουμε για να επαναφέρουμε τη Δημοκρατία στην Ελλάδα.
Το καθεστώς βρίσκεται με την πλάτη στον τοίχο από τη διεθνή προβολή, καθώς εμφανίστηκε στον υπόλοιπο κόσμο και ιδιαίτερα στις χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ ότι ο έλεγχος των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων από τη δικτατορία αλλά και η συμμαχική τους αξιοπιστία ήταν προβληματικά. Ακόμα κι αν δεν εξελίχθηκε, όπως αρχικά σχεδιάστηκε, το κίνημα του Ναυτικού σημαίνει την αρχή του τέλους της χούντας. Ανάμεσα στις συνέπειες που δρομολογεί είναι η κατάργηση της βασιλείας, η γενική αμνηστία σε όλους τους κρατούμενους, τους εξόριστους, τους φυγόδικους και τους υπόδικους, ο σχηματισμός πολιτικής κυβέρνησης υπό τον Σπ. Μαρκεζίνη και ασφαλώς, η εξέγερση του Πολυτεχνείου, που γίνεται η ταφόπλακα της χούντας. Ως «τη συγκλονιστικότερη υπόθεση της δικτατορίας, αντίστοιχη με το Πολυτεχνείο», χαρακτήρισε προσφάτως το κίνημα του Ναυτικού ο αγωνιστής του Πολυτεχνείου, Μ. Ανδρουλάκης. «Αν πετύχαινε, θα έπεφτε αμέσως η χούντα και δεν θα φτάναμε στην κυπριακή τραγωδία» είπε.
Οι επιτυχίες, όμως, αυτές δεν ήταν δίχως κόστος για τους συλληφθέντες κινηματίες και τους συναδέλφους τους που διέφυγαν στην Ιταλία. Αντιθέτως, δεκάδες αξιωματικοί του Ναυτικού και όχι μόνο βασανίστηκαν και αποτάχθηκαν, ανάμεσα στους οποίους και ο Ταγματάρχης Σπύρος Μουστακλής ο οποίος βασανίσθηκε για 45 μέρες στα κρατητήρια Του ΕΑΤ-ΕΣΑ, με αποτέλεσμα να μείνει παράλυτος και να μην ξαναμιλήσει ποτέ.
