Του ΗΛΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ
Ουρανός – Γαία
Κρόνος – Ρέα
Δίας – Ήρα
Οι αρχαίοι Έλληνες δόμησαν τη θρησκεία τους πάνω σε ζεύγη θεοτήτων που αντανακλούσαν και τη βαθύτερη δομή του σύμπαντος και του φυσικού κόσμου (Αρσενικό – Θηλυκό). Το στοιχείο αυτό απουσιάζει παντελώς από τον χριστιανισμό. Την ισοζυγία αρσενικού – θηλυκού την ανιχνεύουμε και στο δωδεκάθεο του Ολύμπου (6 ανδρικές θεότητες και 6 γυναικείες) έστω και σε συμβολικό επίπεδο.
Όμως, εκτός από τις θεμελιώδεις διαφορές ανάμεσα στο ειδωλολατρικό δωδεκάθεο και τον Χριστιανισμό, μπορούμε να διακρίνουμε και κάποιες ομοιότητες – αναλογίες ανάμεσα στις αρχαίες θεότητες και το χριστιανισμό. Ομοιότητες που υπόρρητα δηλώνουν τη θέση πως «Ο θεός είναι ένας. Οι τρόποι λατρείας είναι πολλοί».
Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η ισχυρή παρουσία της θεάς Αθηνάς στην αρχαιοελληνική θρησκεία και της Παναγίας στο Χριστιανισμό.
Μία πρώτη αναλογία ανάμεσα στη θεά Αθηνά και την Παναγία είναι η ημερομηνία εορτασμού τους. Προς τιμήν της Αθηνάς γιορτάζονταν τα Παναθήναια κάθε 28 του αρχαίου μήνα Εκατομβαιώνα (μέσα Ιουλίου – μέσα Αυγούστου). Ο εορτασμός της Παναγίας στις 15 Αυγούστου μόνο σύμπτωση δεν είναι.
Μία άλλη «σύμπτωση» είναι τα πολλά ονόματα που συνοδεύουν τόσο τη θεά Αθηνά όσο και την Παναγία, όπως: Πρόμαχος, Παρθένος, Λημνία, Σκεπτομένη, Παλλάς, Γλαυκώπις, Αγοραία, Αλεξίκακος, Εργάνη, Πολύβουλος (Αθηνά) / Γλυκοφιλούσα, Θεομήτωρ, Λιμνιά, Ελεούσα, Βρεφοκρατούσα, Θεοτόκος, Φιδούσα, Θαλασσομαχούσα, Αειμακάριστος, Αθηνιώτισσα, Ζωοδόχος (Παναγία).
Άξιο παρατήρησης, επίσης, είναι και ο ναός της Αθηνάς στην ακρόπολη που μετατράπηκε σε χριστιανικό προς τιμήν της Παναγίας (Παναγιά Αθηνιώτισσα) επί Ιουστινιανού (482-565μ.Χ.). Έκτοτε η Παναγία εθεωρείτο προστάτης των Ελλήνων («Τη Υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια…) όπως εθεωρείτο και η Αθηνά για τους Αθηναίους.
Ένα άλλο στοιχείο ομοιότητας είναι και η σχέση τους με το θεό, όπως διαφαίνεται και στα ονόματα. Η Παναγία θεωρείται θεομήτωρ και θεοτόκος, ενώ η θεά Αθηνά εκφράζει τη Σοφία, γιατί κατά το μύθο γεννήθηκε από το κεφάλι του θεού Δία (πατέρα των θεών).
Όταν, όμως, υπάρχουν τόσες συμπτώσεις εύκολα οδηγούμαστε στην αποδοχή πως οι λαοί χτίζουν τη θρησκεία τους πάνω σε στοιχεία του παρελθόντος, όπως αυτό φαίνεται πιο καθαρά στο τελετουργικό.
Ανεξάρτητα, λοιπόν, από τα δόγματα και την θρησκευτική πίστη ένα στοιχείο αναδύεται από τη λατρεία των δύο αυτών γυναικείων μορφών: Διαχρονικά ο άνθρωπος έχει την ανάγκη για προστασία από κάποια υπέρτερη δύναμη και ιδιαίτερα από γυναικεία θεότητα. Ο θρησκευτικός συγχρωτισμός αποτελεί ένα φυσικό και διαχρονικό φαινόμενο και αναδεικνύει την ενότητα της ανθρώπινης φύσης ανεξάρτητα από γλώσσα, καταγωγή, μόρφωση και χρώμα δέρματος.
Εκείνο που διαφέρει είναι ο τρόπος πρόσληψης του «θείου» και οι λατρευτικές εκφράσεις (το τελετουργικό). Εξάλλου η τραγική αίσθηση – συνείδηση της περατότητας – θνητότητας του ανθρώπου μπορεί να ερμηνεύσει πολλά σκοτεινά σημεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
ΙΔΕΟπολις
Ηλίας Γιαννακόπουλος
Φιλόλογος
