.
Νοτιοδυτικά του χωριού, στην αρχή μιας απότομης και βραχώδους πλαγιάς, σε πλάτωμα της αριστερής όχθης, σύμφωνα με τη ροή του ποταμού Πάμισου, στον οικισμό Παλιάμπελα Οξυάς, βρίσκεται ο εικονιζόμενος νερόμυλος του Αγίου Δημητρίου, (γνωστός για τους Οξυώτες, τα τελευταία εβδομήντα χρόνια και ως μύλος του Βάϊου Γκαραβέλα). Με την μυλαύλακα, σε λίγα μέτρα από το μύλο, τροφοδοτούνταν με νερό και λειτουργούσαν στη σειρά, η νεροτριβή ή ντριστέλα και τα μαντάνια, τα οποία δυστυχώς λόγω κατολίσθησης δεν υπάρχουν πλέον ούτε ίχνη.
Ιστορικά στοιχεία φέρουν το μύλο να λειτουργεί από τα μέσα του 15ου μ.Χ. αιώνα. Μαρτυρίες, ακόμα κι εν ζωή υπερηλίκων Οξυωτών, αλλά και τα υπάρχοντα μέχρι πρότινος στην ακροποταμιά ερείπια, δείχνουν ότι, αρχικά ήταν εγκατεστημένος, παράλληλα με νεροπρίονο, σε μικρή απόσταση δυτικά, στη θέση “Αγκράκη”, όπου μετά από θεομηνία καταστράφηκε και μεταφέρθηκε στα μέσα περίπου του 19ου αιώνα, στην προαναφερόμενη θέση, που ο χώρος ανήκε στην κυριότητα της ενορίας του Αγίου Δημητρίου ως “βακούφικο”.
Η εσωτερική μετανάστευση είχε σαν συνέπεια τη δραματική μείωση του πληθυσμού στο χωριό της Οξυάς και ως εκ τούτου την αχρησία των εγκαταστάσεων του νερόμυλου.
Παραδομένα έτσι τα κτίσματα, στη φθορά του χρόνου και τα στοιχεία της φύσης, υπέστησαν σοβαρότατες έως ανεπανόρθωτες ζημιές.
Οι Οξυώτες, αναγνωρίζοντας ότι, ο νερόμυλος, τα μαντάνια και η νεροτριβή, αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της τοπικής τους οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας και με δεδομένο ότι αποτελούν αξιοπρόσεκτα και διατηρητέα μνημεία, της προβιο-μηχανικής περιόδου και του λαικού πολιτισμού, καταβάλουν προσπάθειες για την αναστήλωσή τους. Από εικοσαετίας περίπου, άτομα και Συλλογικότητες της Οξυάς, ευαισθητοποιημένοι σε ζητήματα της πολιτιστικής κληρονομιάς, ενεργοποιήθηκαν παίρνοντας πρωτοβουλίες, με σκοπό την αναστήλωση του μύλου και των λοιπών εγκαταστάσεων, την προστασία του περιβάλλοντος χώρου από την έντονη διάβρωση και τις κατολίσθησεις .
Οι ενέργειες ένταξης σε κάποιο επιδοτούμενο πρόγραμμα αναστήλωσης, που επιχειρήθηκε αρχικά, δεν καρποφόρησαν, κυρίως λόγω γραφειοκρατικών ζητημάτων, αλλά και η επελθούσα στη συνέχεια οικονομική κρίση δυσχέραινε τα πράγματα περισσότερο.
Οι προσπάθειες συνεχίσθηκαν αναδεικνύοντας με κάθε τρόπο την αναγκαιότητα της αναστήλωσης. Η προθυμία των Οξυωτών για προσφορά ήταν καθοριστική. Συγκροτήθηκαν ομάδες για εθελοντική εργασία και οργανώθηκε στο χώρο εκδήλωση, δίνοντας μεγαλύτερη διάσταση στο ζήτημα της αναστήλωσης, ενεργοποιώντας παράλληλα με τον τρόπο αυτό περισσότερους εθελοντές. Η ανταπόκριση των Οξυωτών ήταν μαζική, όχι τόσο με τη συμμετοχή στη εκδήλωση, κυρίως με την οικονομική συνεισφορά και προσφορά εθελοντικής εργασίας. Έτσι, αποκαταστάθηκε η νεροροή στο χώρο, όχι από την μυλαύλακα αλλά με μεταλλικούς σωλήνες, κατασκευάσθηκε τοιχίο αντιστήριξης για συγκράτηση του εδάφους και την προστασία των δένδρων, αναστηλώθηκε σχεδόν εκ θεμελίων ή νεροτριβή, η οποία και χρησιμοποιείται δωρεάν. Με δεδομένο ότι ο χώρος, για λόγους αναψυχής και για τη χρήση της νεροτριβής, συγκέντρωνε τους καλοκαιρινούς μήνες αρκετό κόσμο, εκτός από τους Οξυώτες και πολλούς κάτοικους γειτονικών περιοχών, κρίθηκε απαραίτητο η εγκατάσταση πόσιμου νερού, η κατασκευή για λόγους υγιεινής τουαλετών, η διαμόρφωση ειδικού χώρου για τοποθέτηση και προστασία μουσειακών ή άλλων σχετιζόμενων με το χώρο αντικειμένων.
Έτσι οι εργασίες συνεχίσθηκαν, με την κατασκευή πετρόκτιστης πανέμορφης βρύσης, δύο τουαλετών, μικρού κτίσματος για εναλλακτική χρήση και με δεδομένο ότι για τους Οξυώτες ο χώρος είναι αναμφισβήτητα εκκλησιαστικός, για λόγους λατρευτικούς, λειτουργικότητας και σεβασμού, κατασκευάσθηκε μικρό εκκλησάκι. Όλα έγιναν με σεβασμό στο περιβάλλον χωρίς να πειραχθεί ούτε ένα δενδράκι και μέλημα είναι να ολοκληρωθούν οι εργασίες αποκατάστασης του συγκροτήματος, με τις υφιστάμενες νόμιμες προϋποθέσεις αναστήλωσης του νερόμυλου και επένδυση από πέτρα όλων των κτισμάτων.
Δεν έφθαναν οι αδυναμίες που προαναφέρθηκαν, τα πράγματα χειροτέρεψαν, με τη λήψη μέτρων διοικητικής αποβολής και άσκηση ποινικών διώξεων κακουργηματικού χαρακτήρα, εναντίον των μελών του εκκλησιαστικού συμβουλίου του Αγίου Δημητρίου, για κατάληψη διακατεχόμενου δάσους και παράνομη εκχέρσωση. Άνθρωποι, από τους ελάχιστους εναπομείναντες στην Οξυά, υπερήλικες αντί να επιβραβεύονται είναι κατηγορούμενοι με βαριά εγκλήματα. Όλα αυτά προκαλούν έντονη εντύπωση αδικίας, γιατί οι ενέργειες των μελών, του εκκλησιαστικού συμβουλίου και των άλλων φορέων της Οξυάς, δεν έχουν προσωπικό κίνητρο, έχουν σκοπό την αναστήλωση, τη διάσωση και ανάδειξη μνημειακών εγκαταστάσεων για λόγους ιστορικούς, θρησκευτικούς και κοινής ωφέλειας.
Ο νερόμυλος του Αγίου Δημητρίου στα Παλιάμπελα, μέχρι πριν από σαράντα χρόνια αποτελούσε χώρο συγκέντρωσης πολλών ανθρώπων που έφθαναν εκεί για άλεσμα αλλά και για να ξαποστάσουν περαστικοί διαβάτες για τα χωριά τις Αργιθέας. Στην πολύβουη κοινωνία του μύλου, μέσα από ένα πανδαιμόνιο ήχων και φωνών από ανθρώπους και ζώα, κυκλοφορούσαν τα νέα της γύρω περιοχής. Θέματα οικονομικά, κοινωνικά, αγροτικά, κτηνοτροφικά, συνοικέσια αλλά και κουτσομπολιά, βρίσκονταν στο επίκεντρο των συζητήσεων. Κυριαρχούσαν διηγήσεις ιστοριών αληθινών αλλά και πολλές φορές φανταστικών.
Κεντρικά πρόσωπα οι μυλωνάδες, που κατοικούσαν στο ξεχωριστό καμαράκι του μύλου, με το καντηλάκι, το τζάκι με την πυροστιά και τα είδη οικοσκευής. Στην πλειοψηφία τους, οι μυλωνάδες που έχουμε καταγράψει από μαρτυρίες και τα εκκλησιαστικά έγγραφα, ήταν άνθρωποι φιλόξενοι , που πολλές φορές έστρωναν το τραπέζι στους πελάτες και περαστικούς. Η φασουλάδα το τουρσί και τα λαχανικά από τον παρακείμενο κήπο ήταν το μενού φιλοξενίας που συνοδεύονταν από λίγο τσίπουρο ή κρασί. Δεν λείπουν βέβαια ελάχιστες αναφορές και για παρεξηγήσεις με μυλωνάδες, για πράξεις ζηλοτυπίας αλλά και υποψιών για υπερβολικό αλεστικό δικαίωμα.
Οι μυλωνάδες και ο βίος τους για μας τους Οξυώτες, έμειναν στις αναμνήσεις και στις διηγήσεις, καθώς κανένας τους δεν είναι πλέον ανάμεσά μας. Οι “πλεονέκτες”, “αχόρταγοι” μα πάντα καλόκαρδοι και φιλόξενοι μυλωνάδες δεν υπάρχουν πια. Την Κυριακή 5 Αυγούστου 2018, η ετήσια ΜΥΛΟΝΙΑΤΙΚΗ εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί στο Νερόμυλο του Αγίου Δημητρίου του συνοικισμού Παλιάμπελα Οξυάς Καρδίτσας, θα αποτελέσει εκδήλωση τιμής και μνήμης, στους Οξυώτες Μυλωνάδες, με ανάγνωση των ονομάτων τους κι ένα μικρό τρισάγιο στο μικρό εκκλησάκι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος.
Με κεντρικό μήνυμα, “όχι στην ποινικοποίηση του εθελοντισμού”, “ναι στην ανάδειξη της ιστορίας του τόπου μας”, θα είμαστε εκεί.
31 Ιουλίου 2018
Ενδιαφερόμενοι για την αναστήλωση του Μύλου
Στέφανος Δ. Γκαραβέλας
Κώστας Δ. Μπλέτσας
